Obraz3

230 XXX. Państwo i partie polityczne

mogą w sposób decydujący rzutować na istniejący w państwie reżim polityczny, typ formy rządu, a nawet na terytorialny ustrój państwa, jeśli jest to partia rządząca, a tym bardziej jedyna partia rządząca. Zauważmy, że tak zwany Fuhrehrprinzip (zasada wodzostwa) był nie tylko normą partii nazistowskiej, lecz i państwa, III Rzeszy Niemieckiej, zasada zaś centralizmu demokratycznego, będąca w praktyce zasadą centralizmu biurokratycznego, określała stosunki nie tylko w partii komunistycznej, lecz także w państwie, w którym partia ta sprawowała władzę.

310.    Stosunek myślicieli politycznych i prawodawców do partii był analogiczny do ich stosunku wobec pozostałych ciał pośredniczących. Partie polityczne były albo zwalczane (rzadziej), albo zaledwie tolerowane (częściej). Epoka ta zakończyła się z początkiem XX wieku. Od tego czasu, a ze szczególnym nasileniem po I i po II wojnie światowej, partie postrzegane są jako konieczny element instytucjonalnej struktury państwa. Okazało się, że parlamenty, wybory i inne mechanizmy obsady stanowisk publicznych, a także mechanizmy podejmowania decyzji politycznych, nie mogą w praktyce funkcjonować bez udziału stronnictw. Demokratyczno--liberalne państwo współczesne uznano więc za państwo partii politycznych (państwo partyjne). W przypadku zaś, gdy dochodziło do narzucenia społeczeństwu reżimu totalitarnego i jedna dopuszczona do legalnego działania partia obejmowała w państwie rządy, stawała się ona, w sposób konieczny, partią państwową. Fuzja partii (monopartii) i państwa wyrażała się w podniesieniu organów partii do rangi organów władzy państwowej (tak, jak np. w faszystowskich Włoszech), a jej decyzji - do rangi prawa.

311.    Niechętny stosunek do liberalnego państwa partyjnego wykazywali stosunkowo liczni politycy o konserwatywnym nastawieniu. Usprawiedliwiały to pewne fakty, na przykład destabilizujące oddziaływanie na państwo niepohamowanych walk partyjnych w parlamencie i poza nim. Na tle tej niechęci zrodziły się oskarżenia o partyjniactwo i próby ograniczenia roli partii w państwie, a w konsekwencji również parlamentu, na korzyść organów władzy wykonawczej i(lub) referendalno-plebiscytamych form demokracji. Przykładów tego rodzaju działań dostarcza walka Józefa Piłsudskiego z „partyjniactwerr^ i sejmokracją” w latach 1922-1930 oraz dążenia generała de GauT]i_e’_a do ograniczenia wpływów partii w okresie jego prezydentury (lata sześćdziesiąte XX w.). Odwoływanie się przez de Gaulle’a₄ do narodu ponad parlamentem przez częste rozpisywanie referend* $_w (będących przy tym plebiscytami popularności generała) prowadzić miało do erozji autorytetu partii politycznych i ich przywódcó^_w

312. Uznanie, że stronnictwa polityczne są niezbędnym elementem systemu demokracji^ liberalnej i parlamentaryzmu prowadziło niektórych badaczy do tezy, w myśl której powinny być one traktowane jako ogniwo konstytucyjnej struktury państwa. Ich rola, jako ciał pośredniczących i współorganizatorów życia politycznego w państwie, zostały dostrzeżona przez konstytucje wielu państw. W tym kierunku pos*_zfy _w ostatnich dziesięcioleciach regulacje konstytucyjne we Włoszech, w RFN, we Francji, w Hiszpanii oraz w byłych państwach socjalistycznych; nastąpiła zatem kon-stytucjonalizacja partii po litycznych. W ślad za tym, a niekiedy nieco wcześniej, następów_aj_a i_ch jurydyzacja, to jest objęcie działalności partii unormowaniem ustawowym. W niektórych państwach (np. RFN, Polsk;_a) obowiązują ustawy o partiach politycznych mniej lub bardziej całościowo określające ich prawne położenie w państwie. W irtnych wydawane są ustawy obejmujące niektóre najważniejsze elementy ich funkcjonowania. Celem tych unormowań jest, z jednej strony, zagwarantowanie partiom silnej pozycji w państwie, z drugiej zaś, objęcie ich pewnymi formami kontroli. Służą temu, na przykład, przepisy (RFN, Polska) pozwalające trybunałom konstytucyjnym zdelegalizować partię w przypadku, gdy jej cel lub działalność zmierza do obalenia demokratycznego, konstytucyjnego ustroju państwowego.

313. Bardzo ważnym fragmentem charakteryzowanych tu unormowań prawnych jest w niektórych krajach (np. Szwecja, Włochy, Francja, RFN, Polska) objęcie partii finansowaniem ze strony budżetu państwa. Jest to najczęściej powiązane z refundacją całości lub części kosztóty ponoszonych na kampanie wyborcze