Obraz2 (12)

98

TOŻSAMOŚĆ CZŁOWIEKA

siadająca w stosunku do rzeczywistości zewnętrznej znaczny stopień swobody. Rozwój człowieka jest w koncepcji Moreno tożsamy z procesem konstytuowania się ról, rozpoczynającym się już w okresie wczesnego niemowlęctwa. Przykładowo, charakter interakcji pomiędzy dzieckiem a karmią-cą go matką wstępnie określa rolę osoby jedzącej. Tego typu pierwsze określenia są punktem wyjścia dalszego formowania się ról w miarę dorastania. W rozwoju dziecka duże znaczenie ma zabawa, jednak intensywny rozwój osobowości definiowanej jako specyficzny dla osoby układ ról dokonuje się dopiero wraz z podejmowaniem aktywności społecznej i uczestnictwem w grupach. O treści i strukturze ludzkiego doświadczenia i zachowania decyduje więc przede wszystkim proces nabywania ról, a przebieg i rezultaty tego procesu są w dużym stopniu warunkowane wpływem małych grup¹ , które stwarzają przestrzeń fundamentalnych dla człowieka doświadczeń. Choć w tak znacznym stopniu podlega wpływom zewnętrznymi, osobowość człowieka nie jest jednak wypadkową podejmowanych przez niego ról. W ujęciu twórcy psychodramy rola — tak jak maska - ma dwa wymiary: osobowy i kulturowo-społeczny. Jest kształtowana zarówno przez doświadczenia indywidualne, jak i przez oddziałujące na osoby wzorce świata społecznego. Człowiek przyswaja sobie role dzięki doświadczeniom własnym i, według określenia Moreno, kolektywnym. Wyłącznie w podejmowanych przez siebie rolach osoby mają możliwość wyrażania zarówmo tego, co indywidualne, jak i tego, co powszechne i określane kulturowymi wzorcami działania. Odgrywanie ról jest również warunkiem poczucia przynależności do świata oraz odczuwania własnej specyfiki (por. Czapów, 1969, s. 57-78).

Moreno wprost porównywał kategorię roli z maską, polemizując z ideami Luigi Pirandello, włoskiego pisarza przełomu stuleci. Luigi Pirandello poruszał w swoich pracach problematykę osobowości, którą definiował przy użyciu terminologii teatralnej. Osobowość ujmował w dwóch aspektach: intymnej maski wewnętrznej oraz maski lub masek zewnętrznych, określających osobowe atrybuty w świecie obiektywnym. Zdaniem Pirandello, kształt maski lub masek zewnętrznych może być uformowany przez ich nosiciela. W takim przypadku także stosunek człowieka do maski wewnętrznej jest rezultatem indywidualnej decyzji. Możliwa jest jednak również sytuacja biegunowo różna: maska lub maski zewnętrzne osoby są skutkiem przymusu otoczenia. Inni mogą narzucić człowdekowu zewnętrzną formę nieuwzględniającą jego wewnętrznej faktyczności. Osoby pragnące zmodyfikować lub zrzucić uwierające maski zewnętrzne napotykają irracjonalną, lecz nieprzekraczalną barierę presji społecznej. Nie mając

¹³ Moreno dążył do ustalenia takiej wielkości grupy, która sprzyjałaby psychodramatycz-nym oddziaływaniom na jej członków. Próbował w związku z tym mierzyć kierunek i siłę występujących między osobami stosunków przyciągania i odrzucania, ktore uważał za pod-

stawowa^ećhe życia społecznego. W rezultacie Moreno doprowadził do wyodrębnienia si_ę Stawową cecnę życia spuicoa b    _n:_ee0 Dodstawą tworzenia psycho-

nowej dziedziny nauki - socjometru, która s _ho(i_ramatycznych oddziaływań, dramatycznych grup oraz sposobem mierzenia psychodramatyczny