P1000655

XVI SPOSTRZEŻENIA TEATRALNE

mniemaniu prawo do tytułu liabitue (teatromana), o czym sam wspomina w swych bardzo inteligentnych i dowcipnych Spostrzeżeniach teatromana |Beobachtungen eines Theaterlreundes, *Fremden-bJatt'-, 1901, nr 61). Trzeba też przyznać, że stały kontakt z tą sztuką, zwłaszcza w Wiedniu, gdzie miał do wyboru dużo dobrych teatrów, pozwolił mu wcześnie zrozumieć wiele najistotniejszych jej cech. W zacytowanym artykule o znakomitej włoskiej aktorce Eleonorze Duse potrafił już w każdym razie analizować elementy gry aktorskiej, potrafił zwrócić uwagę na sposób recytacji tekstu, typ mimiki i gestu. Ta niezwykle dla każdego dramato-pisarza cenna szkoła prowadziła go znowu do właściwego rozumienia tych cech dramatu, które różnią go od innych struktur literackich, wobec ścisłej zależności od teatru.

Przyznać trzeba, że przyszły autor Wilków w nocy w sposob znakomity będzie umiał korzystać z tych obserwacji. Na razie posłuży się nimi jako krytyk, a przydadzą mu się one tym bardziej, że czasy dla życia artystycznego stolicy monarchii były przełomowe.

Jednocześnie* z walką o reformy polityczne z roku 1896 toczyła się w Wiedniu walka o nowy dramat realistyczny, najpierw skandynawski, a później także i północno-niemiecki, choć była to twórczość bardziej atakująca tradycyjną obyczajowość aniżeli jej korzenie — ustrój społeczny. Tak też interpre-wał cały proces i sam Rittner stwierdzając w Spostrzeżeniach teatromana, że po założeniu w Berlinie w roku 1889 Wolnej Sceny „zabrali się reformatorzy do rewizji prostych pojęć" pytając, „co to jest ho* nor? — czym jest małżeństwo? — co to jest miłość? co to jest ojczyzna? '

Akcja taka spotkała się oczywiście w momencie jej zainicjowania, w roku 1890. z zajadłą opozycją ze strony wiedeńskiej krytyki literackiej, skupiającej się wokół głównych dzienników stolicy.

Rittner zadebiutował jako felietonista Fremden-blatt w momencie zwycięstwa nowatorów, w roku 1898, u boku gorliwego ich obrońcy — Marii Meyr. Nie oznaczało to jednak bynajmniej pełnej solidar-ryzacji z tym obozem. Spostrzeżenia teatromana pełne są zastrzeżeń dotyczących niemieckiego dramatu społeczno-obyczajowego z przełomu stuleci. Rittner zarzucał jego twórcom, że w drodze do realizmu, walcząc ze starym szablonem dramatu mieszczańskiego, wprowadzili po prostu na miejsce dawnych schematów — nowe. Nie należy jednak przypuszczać, że jako wniosek z tej analizy wysuwał swe własne propozycje dotyczące kształtom wania prawdziwego obrazu świata w dramacie. Młody pisarz jest także, jako widz teatralny, pod urokiem modernizmu i z nierównie większą sympatią wyrażać się będzie jeszcze długie lata o utworach Hugona Hoffmannsthala aniżeli o dramatach Gerharda Hauptmanna.

Spostrzeżenia teatromana wydrukowano w wiedeńskim dzienniku 3 marca 1901 roku; w tym samym

•»

Bibi N’ar. Ser:u I. Nr 1 lb (Ritinar: W małym domku)