P1020231

132 4. Akapit

giej ttremy). Wśród operatorów wyróżniają się tzw. tranzycje (łac. transi-tus 'przejście'), czyli wyrazy i wyrażenia sygnalizujące przejście od jednej myśli do drugiej (np. po pierwsze - po drugie, zacznę od, z kolei przejdę do, przechodząc do, powtórzmy, podsumowując). O takich operatorach można powiedzieć, że pełnią funkcję metatekstową (gr. meta- ‘poza, po'), to znaczy są elementami tekstu informującymi o samym tekście, o jego budowie, o relacjach między jego elementami, nie zaś o tym, do czego tekst się odnosi

Te dwa rodzaje elementów spajających (spójniki i rozmaite operatory łączące) można objąć wspólną nazwą konektywów (tac. conectivus ‘łączący’) (Gajda 1982: 135). Konekrywy (zwłaszcza tranzycje) nie tylko nadają tekstowi zwartość, ale stanowią zarazem ukryty dialog autora z czytelnikiem, utrzymują odbiorcę w napięciu, mobilizują jego uwagę, a przy tym ułatwiają odbiór tekstu, ponieważ ukazują kierunek myśli nadawcy.

Uwbźskuj, że to ob jest wszystkiemu winien. A tymczasem zrobił to ktoś inny. Uważano, źe to on jest wszystkiemu winien. W gruncie rzeczy jednak był tylko nmplnem

Uważano, źe to on jest wszystkiemu winien. A wiec wsadzono gp do więzienia. Uważano, że to on jest wszystkiemu winien. Na przykład temu, źe żona od niego ndrsrh

Uważano, źe to on jest wszystkiemu winien. 7. drugiej zaś strony - litowano się nad i&gs.

Tranzycje i inne typy operatorów międzyzdaniowych (czy między-akajatowych) o funkcji zarazem spajającej i metatekstowej są szczegół-Me charakterystyczne dla tekstów naukowych czy popularnonaukowych.

garść przykładów zaczerpniętych z jednego z podrozdziałów książki Materna Ry szkiew j cza, Mieszkańcy światów alternatywnych:

Aby zzcminswi fenomen gatunku ludzkiego, zacząć musimy od... (s. 28)

Warto len termin zapamiętać, bo... (s. 30)

$8ś*dąc o (...) używaliśmy dotąd pojęcia Skądinąd jednak zakładaliśmy rtstutt, źe... (s. 31)

I    By je Włzej wyjaśnić, odwołać się możemy do porównania... (*. 32)

*"    Tak na przykład (s 33 j

Teraz już możemy powrócić do przerwanego wywodu na temat... (s. 35)

Fo pierwsze -    po drugie - ... (s. 37-3$)

Wióćmyjedaafc do... (i, 43)

O tym (.. j będziemy mówić w szóstym rozdziale, (f. 44)

Nie chodzi nam tutaj o wdawanie się w dyskusję.. (¹.47)

Możemy już teraz przystąpić do formułowania wniosków z tych naszych rozważań. (¹. 50)

Możemy powiedzieć inaczej... (s. 50)

Dzięki powyższym formułkom autor niejako prowadzi czytelnika przez swój tekst, podkreśla punkt wyjścia i punkt dojścia, zwraca uwagę na rzeczy ważne, sygnalizuje odejścia od głównej drogi i powroty do niej. Prowadzi go za rękę - idą razem, co podkreślone zostało przez użycie pierwszej osoby liczby mnogiej w funkcji tzw. „my” inkluzywnego (czyli: włączającego odbiorcę).

Z drugiej strony - pewne typy tekstów (np. opowiadania - zob. 5.2 czy eseje) doskonale się bez tych operatorów czy spójników obywają. Wręcz przeciwnie - ich dodanie sprawia, że narracja staje się bardziej statyczna, a esej - mniej swobodny. Porównajmy:

Niespodziewanie potknął się. W nodze coś chrupnęło. Ulica była pusta.

Niespodziewanie potknął się. Wskutek tego w nodze coś chrupnęło. Tymczasem ulica była pusta.

4.3.3. Powtórzenia a spójność

Powtórzenia to drugi - obok konektywów - ważny środek spajający Ale, w odróżnieniu od konektywów, pełnią one w tekście nie tylko funkcję spajającą. Ułatwiają rozumienie tekstu, mogą być wykorzystywane retorycznie (Wilkoń 2002: 78-81).

Co i jak można powtarzać?

Zacznijmy od leksykalnych powtórzeń dosłownych 1 tu - zdziwienie. Jak to, przecież uczono nas w szkole, że nie wolno używać tego samego słowa powtórnie - w tym samym zdaniu czy w zdaniach kolejnych. To prawda, ale dotyczy to powtórzeń nieświadomych, wynikających z lenistwa i bezmyślności, powtórzeń, które niczemu me służą - jak w poniższym przykładzie:

1

W godzinach rannych policjanci zatrzymali do rutynowe) kontroli §jępgrffiyjfcji Okazało się, że w ciężarówce znajdują się kartony z przemyconymi do Mdi papierosami. Kierowcę rjężarówki zatrzymano do wyjaśnienia, jfggb    trafiła m

policyjny parking,

Lepiej: W godzinach rannych policjanci zatrzymali do rutynowej kontroli samochód ciężarowy. Okazało się. że znajdują się w rum kartony z przemyconymi do Mtiu