P1030269

Zarówno w przypadku ONZ i Banku Światowego, jak i H działaniach podejmowanych przeciwko biedzie przez takie orgg. nizacje jak amerykańska Kampania na rzecz Ekonomicznych Praw Człowieka Ludzi Biednych oraz Europejska Sieć Przeciw Biedzie (EAPN) zastosowanie elementów tego słownictwa -praw, głosu oraz władzy stanowi alternatywny dyskurs biedy, od-mienny w stosunku do tego, który analizowany był w rozdziale piątym. O ile wspomniani przed chwilą aktorzy nie zawsze zga-dząją się co do wspólnej interpretacji tych terminów, działacze kampanii przeciwko biedzie stosują je w dyskursie politycznym, który służy do połączenia ich walki z szerszymi kwestiami, takimi jak prawa człowieka, obywatelstwo czy demokracja. Rozdział ten bada, w jaki sposób możemy poszerzyć nasze rozumienie biedy, konceptualizując ją jako ograniczenia praw człowieka i obywatela, brak głosu oraz bezsilność.

Prawa człowieka

Formalne stwierdzenie, że skrajne ubóstwo jest równoznaczne z odmową praw człowieka, po raz pierwszy pojawiło się w Wiedeńskiej Deklaracji Praw Człowieka, uchwalonej na konferencji w 1993 roku. Na myślenie ONZ ważny wpływ miały prace Sena oraz Raport Wresinskiego z 1987 roku, przyjęty przez francuską Radę Ekonomiczno-Socjalną. Joseph Wresinski był założycielem organizacji ATD Czwarty Świat, „organizacji działającej na rzecz praw człowieka, która współpracuje z rodzinami doświadczającymi długookresowego ubóstwa, w celu zwiększenia ich potencjalnych możliwości oraz umożliwienia im pełnego udziału w życiu społeczności, do których należą”* (ATD Czwarty Świat, 2000a: 56). Raport - zgodny z filozofią ATD - został

' ATD Czwarty Świat (skrót ATD pierwotnie oznaczał po francusku Aide a Toute Detresse”, czyli „Pomoc na wszelką rozpacz”; dzisiaj rozumiany jest juko „A Tous la Diginitś”, co znaczy „Godność dla wszystkich”) to międzynarodowa organizacja założona w 1957 r., której celem jest walka z biedą oraz wykluczeniem społecznym. Obecnie posiada ona status konsultacyjny przy UNICEF, ONZ, UNESCO i Radzie Europy. Jej założyciel, katolicki ksiądz polskiego pochodzenia, Joseph Wresiński (Józef Wrzesiński) jest autorem cytowanego tu raportu Wresinskiego (przyp. tłum.).

przygotowany po konsultacjach z ludźmi żyjącymi w trwałej biedzie (ATD Czwarty Świat, 1991; Ochoa, 2001). Jedna z jego kluczowych tez głosi, że jeśli różne rodzaje niepewności - materialna, kulturowa, społeczna oraz obywatelska i kumulują się, to wzmacniają się one wzajemnie, prowadząc do utraty podstawowych praw” (cyt. w ATD Czwarty Świat, 1991: 13).

Sen z kolei dostarczył ramy konceptualnej wykorzystanej w 2000 roku w Raporcie UNDP ds. Rozwoju Społecznego, zatytułowanym Prawa Człowieka a Rozwój Społeczny. W pierwszym rozdziale mówi on o „fundamentalnym zaangażowaniu w promowanie wolności, dobrostanu oraz godności jednostek we wszystkich społeczeństwach”, które jest inspiracją dla rozważań o prawach człowieka (UNDR 2000: 19, por. także Vizard, 2001). Twierdzi on, że „prawa człowieka” są „ostatecznie oparte na uznaniu znaczenia wolności dla ludzkiego życia” (UNDP, 2000: 20). Według niego, wolność to nie tylko, jak twierdzą myśliciele nowej prawicy, wolność „od” przymusu i ingerencji. Jest to bardziej pozytywna i konkretna możliwość „prowadzenia życia, które ludzie zasadnie cenią”. (Sen, 2002: 89). Wolność „do” jest w tym przypadku ograniczana przez biedę.

Od czasu Deklaracji Wiedeńskiej ONZ opublikowało szereg raportów eksperckich dotyczących „praw człowieka i skrajnej nędzy” oraz zestaw wskazówek na temat „podejścia praw człowieka do strategii ograniczania ubóstwa”¹. Komitet Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych (CESCR) wyraził „mocne stanowisko, iż bieda stanowi odmowę praw człowieka” (CESCR, 2000: par. 1). Według OHCHR (Biura Wysokiego Komisarza ONZ ds. Praw Człowieka), konceptualizacja biedy oparta na prawach człowieka

„prowadzi do właściwszej odpowiedzi na wiele aspektów ubóstwa. Poświęca ona należytą uwagę kluczowym kwestiom wrażliwości oraz codziennym atakom na ludzką godność, które towarzyszą biedzie. Co ważne, bierze pod uwagę nie tylko zasoby, ale także zdolności, wybory, poczucie bezpieczeństwa oraz władzę niezbędną do tego, aby cieszyć się odpowiednim poziomem życia oraz innymi podstawowymi prawami obywatelskimi, kulturalnymi, politycznymi oraz społecznymi” (www.unhchr.ch/

development/pov-02.html).

196

197