Obraz7

czów Władysława i Kazimierza, synów Jagiełły i Zofii Holszafoj,

(zob. Kowalska 1993). Częste w tej roli są pacierzowe modl^ Credo (Skład Apostołski), Modlitwa Pańska (Ojcze nasz). _a psalmy (Nowak-Dłużewski 1973).

Inną odmianą zapożyczenia, nic tyle może uwznioślającc,, ile dodającego (pozoru) wiarygodności jest wykorzystanie zwrot** właściwych gatunkom poważnym, zarówno świeckim jak religijny Formuła Wzięta z edyktu władcy lub z liturgii nic musiała wyra^ ani zamiaru stworzenia podrobionego edyktu, ani ośmieszenia kró- I lewskich edyktóu bądź zachowań liturgicznych, ale korzystała z n..-jako rzeczy powszechnie znanych i pozwalających na stworzeni: porozumienia z publicznością. Zjawisko to zaliczymy do autopan> dii. gdyż jest to wewnętrzny system komunikacji (tak jak w ś\vię<_({ Młodzianków), nie przejaw zewnętrznej agresji. Zgodnie z tą meioĄ puszcza się w obieg wierszowaną prośbę kwestujących żaków Ot-fectus misit nos ad vos (1510, Bieda nas przysyła do was), a w rękopisie opatruje ją makaromc/nym tytułem Responsorium pauperm. Cristi sociornm et \ictorum militwn scholasticorum strenuissimorm j puszonych kokoszy mi gelthy Anno 1510 salutis (Kesponsońum ubogich towarzyszy Chrystusa i najdzielniejszych zwycięzców wali scholastycznych, pasowanych na rycerzy kokoszymi jelitami roku zbawienia 1510; Michałowska 1995, s. 730, tekst i przekład) dymowa takiego tekstu miała przecież wzbudzić przychylność pobożnych mieszczan, jako żartobliwy przejaw pobożności, nie buntu. Obszerny i obrazowy tytuł jest być może echem jakiejś inscenizacji czy przebieranki towarzyszącej kweście.

Wśród źródeł adaptowanych i naśladowanych nic może zabraknąć najbardziej oczywistego warstwy narracyjnej Biblu (zob. rozdz. 24). Trudno znaleźć obszar literatury średniowiecznej, który by wolny był od tego wpływu. Dziedzina teatru zawdzięcza Staremu i Nowemu Testamentowi ogromny repertuar misteryjny, w Polsce reprezentowany znakomicie przez Historię o chwalebnym zmartwychwstaniu Pańskim spisaną w końcu XVI w. przez jasnogórskiego paulina Mikołaja z Wilkowiecka, ale nie różniącą się od europejskich misteriów XV wieku. Zwłaszcza ich późny typ odchodzi od materii Starego Testamentu i buduje akcję wokół Pasji i Rezurekcji.

W rękopiśmiennych kodeksach XV1-XVIU w. istnieje kilka-gęsiąt polskich „cykli misteryjny eh” o różnym stopniu spoistości , zależności od biblijnych materiałów tematycznych. Są tam i luźne rtion różnorodnych tekstów modlitwy, pieśni, wiersze, kazania, ■jakłgi, oderwane sceny teatralne jak również ukończone dramaty idającc się na scenę (Nowy Korbut, t. 1, s. 205-215). Ich różnorodność odzwierciedla rozmaitość użytków, jakie z nich czyniono, kolekcje gromadzone były często w ciągu dziesięcioleci, głównie w środowiskach zakonnych (bernardyńskich, dominikańskich, później jezuickich) na potrzeby obchodów świąt kościelnych, najwięcej v związku z Wielkanocą i Bożym Narodzeniem. Stosownie do przeznaczenia czy dla kręgu klasztornego czy dla ludu (pro sim-riicibus) język łaciński miesza się w nich z polskim. Im szybciej obchody tc przechodziły w gestię bractw, tym zupełniej ich scenariusze stawały się polskie.

Przykładem wczesnego tekstu polskiego wtrąconego do przeważnie łacińskiej całości medytacyjnej może być Wyrok Piłata, podany najpierw po łacinie, następnie zaś „in vulgari'\ Wbrew przekazowi Ewangelii, ten Piłat nie umywa bynajmniej rąk, ale orzeka, by skazaniec „gwoźdźmi żelaznymi na krzyżu był przybił" (Passio Domini, ok. 1500; WR, s. 125).

Rodzaj prezentacji tych tekstów mógł być rozmaity — od cichej lektury indywidualnej poprzez głośne, wspólne czytanie i śpiew, deklamację wobec słuchaczy, dialog recytowany przez różne osoby do rzeczywistych przedstawień z udziałem grających postaci. I tu jednak trzeba pamiętać o wielkiej różnorodności rozwiązań nie realizujących w pełni wszystkich znamion teatru. Niedocenianym we wcześniejszych badaniach typem widowiska był żywy obraz (tableau vivant). Ustawionym w charakterystycznym układzie aktorom może tam towarzyszyć tekst, w jakiejś formie pomiędzy napisem przybitym do sceny a jednozdaniow ą wypowiedzią aktora. Zwykle jednak tekst nie jest konieczny (obrazy są zrozumiałe) lub pozostaje na zewnątrz sceny, dany w deklamacji, później zaś w drukowanym programie. Ten najczęstszy typ w idowiska procesyjnego w^; kulturze europejskiej miał i w Polsce swoje realizacje najbogatsze i najpełniej udokumentowane u jezuitów wileńskich / początku XVII w'.

289