P1060517

50 Wśród znakóze i sirukfur

' iiekjoe^SFśzafcże uwaga nasza przesuwa się w czasie lutTw przestrzeni, choćby tylko od jednej grupy społecznej do innej (na przykład z warstwy do warstwy, z generacji do generacji itp.)> towarzyszy temu zawsze zmiana połażenia i granic występowania funkcji estetycznej, I tak na przykład funkcja estetyczna posiłku jest wyraźnie silniejsza we Francji niż u nas; estetyczna funkcja ubioru w naszym środowisku miejskim przejawia się wyraźniej w ubiorze kobiet niż mężczyzn, różnica ta jednak często nie obowiązuje w środowisku posługującym się strojem ludowym; odmienna jest także estetyczna funkcja ubioru w zależności od typowych sytuacji danego kontekstu społecznego: osłabiają one na przykład funkcję inwyfin^ ubrania roboczego w porównaniu ze strojem uroczystyni Jeśli chodzi o przesunięcia w czasie, można przypomnieć, że — inaczej niż dzisiaj — jeszcze w XVII wieku (w epoce rokoka) strój męski pełnił równie wyrazistą funkcję estetyczną jak kobiecy, w okresie powojennym estetyczna funkcja ubioru i mieszkania ogarnęła o wiele szerszy obszar społeczny i większą ilość sytuacji niż przed wojną.

RgggpMliczając sferę estetyczną od pozaestetycznej, należy rrupf zawsze n2'Uwadze, że nie idzie o sfery dokładnie rozdzielone i wzajem niezależne. Obie pozostają w stałym, dynamicznym stosunku, który należy charakteryzować jako dialektyczną antynomię. Nie można badać stanu czy rozwoju funkcji estetycznej nie zastanawiając się nad tym, jak szeroko (ewentualnie wąsko) rozpościera się ona na całej powierzchni rzeczywistości; czy granice jej są stosunkowo ostre, czy rozmazane; czy przejawia się równomiernie na wszystkich piętrach stratyfikacji społecznej, czy tylko w niektórych warstwach i środowiskach- Innymi stówy, stan i rozwój funkcji estetycznej i hufr »i IJJM* mc tylko to, gdzie i jak stę dna'przejawia, ale tajgę —~W jafcjfirśtbpńlu I w jakich okolicznościach jest nieobecna, względnie Chociażby przytłumiona.

Obecnie zwrócimy uwagę na wewnętrzną organizację

dziedziny estetycznej, a także zjawiskami pozaestetyczny-mi, jest ważna nie tylko dla estetyki, ale również dla historii sztuki, ponieważ ma decydujące znaczenie przy wyborze materiału historycznego. Wydaje się, że dzieło artystyczne charakteryzuje jednoznacznie określona faktura (sposób, w jaki zostało wykonane). W rzeczywistości jednak kryterium to obowiązuje — a i to nie bez ograniczeń * — tylko w kontekście społeczeństwa, które jest _ę (względnie było) adresatem dzieła. W momencie kiedy' stykamy się z wytworem, którego powstanie łączy się ze społecznością oddaloną od nas w czasie i przestrzeni, nie możemy go zaszeregować kierując się własną oceną. Zauważyliśmy już, że w wielu wypadkach trzeba posłużyć się skomplikowanym zabiegiem naukowym dla stwierdzenia, czy w danym kontekście społecznym określony wytwór był dziełem artystycznym; nigdy bowiem nie można wykluczyć możliwości, że funkcje dzieła były pierwotnie zupełnie odmienne niż te, które narzuca nam nasz system wartości. Oprócz tego przejście od sztuki do nie-sztuki nigdy nie jest przejściem gwałtownym, często bywa niemal niezauważalne. Weźmy na przykład ⁿ_%h?— tekturę: zjawiska budownictwa tworzą nieprzerwany szereg, od wytworów zupełnie pozbawionych funkcji 'estetycznej aż do dzieł artystycznych i częstokroć nie można w nim zidentyfikować punktu, od którego zaczyna się sztuka. Biorąc ściśle, nie można go właściwie stwier-

samej dziedziny estetycznej. Zaznaczyliśmy już, że podlega ona -wielostronnym rozróżnieniom, z jednej strony ze względu na intensywność funkcji estetycznej rożnych zjawisk, x drugiej strony ze względu na rolę tej funkcji w poszczególnych formacjach danego społeczeństwa. Istnieje jednak przedział, który w wielokształtnej dzie- I dżinie tego, co estetyczne, wyodrębnia dwie główne \ sfery, ze względu na doniosłość, jaką w każdej z nich 1 ma funkcja estetyczna w porównaniu z innymi funkcjami. \ Chodzi o przedział między sztuką a pozaartystycznymi \ zjawiskami estetycznymi. Granica między sztuką a resztą .