12132 IMG738 (2)

50 Wśród znaków i struktur

11 ckj2*r^vszakże uwaga nasza przesuwa się w czasie lub”*w przestrzeni, choćby tylko od jednej grupy społecznej do innej (na przykład z warstwy do warstwy, z generacji do generacji itp.)» towarzyszy temu zawsze zmiana położenia i granic występowania funkcji estetycznej*

I tak na przykład funkcja estetyczna posiłku jest wyraźnie silniejsza we Francji niż u nas; estetyczna funkcja ubioru w naszym środowisku miejskim przejawia się wyraźniej w ubiorze kobiet niż mężczyzn, różnica ta jednak często nie obowiązuje w środowisku posługującym się strojem ludowym; odmienna jest także estetyczna funkcja ubioru w zależności od typowych sytuacji danego kontekstu społecznego: osłabiają one na przykład funkcję estetyczną ubrania roboczego w porównaniu ze strojem uroczystym. Jeśli chodzi o przesunięcia w czasie, można przypomnieć, że — inaczej niż dzisiaj — jeszcze w XVII wieku (w epoce rokoka) strój męski pełnił równie wyrazistą funkcję estetyczną jak kobiecy, w okresie powojennym estetyczna funkcja ubioru i mieszkania ogarnęła o wiele szerszy obszar społeczny i większą ilość sytuacji niż przed wojną.

Rozgraniczając sferę estetyczną od p ozaes tetycznej, należy mieć zawsze na uwadze, że nie idzie osfery dokładnie rozdzielone i wzajem niezależne. Obie pozostają w stałym, dynamicznym stosunku, który należy charakteryzować jako dialektyczną antynomię. Nie można badać stanu czy rozwoju funkcji estetycznej nie zastanawiając się nad tym, jak szeroko (ewentualnie wąsko) rozpościera się ona na całej powierzchni rzeczywistości; czy granice jej są stosunkowo ostre, czy rozmazane; czy przejawia się równomiernie na wszystkich piętrach stratyfikacji społecznej, czy tylko w niektórych warstwach i środowiskach. Inpymi słowy, stan i rozwój funkcji estetycznej charakteryzuje nie tylko to, gdzie i jak się ona przejawia, ale, także - W^akinf~stopniiTT w jakich 'okolicznościach jest nieobecna, względnie chociażby^-przy tłumiona.

Obecnie zwrócimy uwagę na wewnętrzną organizację

samej dziedziny estetycznej. Zaznaczyliśmy już, że podlega ona wielostronnym^pztóżnieniom, z jednej strony ze względu na intensywność funkcji estetycznej różnych zjawfok, 7. drugiej strony ze względu na rolę tej funkcji w poszczególnych formacjach danego społeczeństwa. Istnieje jednak przedział, który w wielokształtnej dzie- f dżinie tego, co estetyczne, wyodrębnia dwie główne sfery, ze względu na doniosłość, jaką w każdej z nich ma funkcją estetyczna, w porównaniu z innymi Funkcjami. 1 Chodzi o przedział między sztuką a pozaartystycznymi j zjawiskami estetycznymi. Granica między sztuką a resztą dziedziny^t^^żnejT a także zjawiskami pozaestetyczny- j mi, jest ważna nie tylko dla estetyki, ale również dla historii sztuki, ponieważ ma decydujące znaczenie przy wyborze materiału historycznego. Wydaje się, że dzieło artystyczne charakteryzuje jednoznacznie określona faktura (sposób, w jaki zostało wykonane). W rzeczywistości jednak kryterium to obowiązuje - a i to nie bez ograniczeń ⁸ - tylko w kontekście społeczeństwa, które jest i (względnie było) adresatem dzieła. W momencie kiedy^ stykamy się z wytworem, którego powstanie łączy się ze ^ społecznością oddaloną od nas w czaisie i przestrzeni, nie \ możemy go zaszeregować kierując się własną oceną. Za- V uważyliśmy już, że w wielu wypadkach trzeba posłużyć _c się skomplikowanym zabiegiem naukowym dla stwier- z dzenia, czy w danym kontekście społecznym określony wytwór był dziełem artystycznym; nigdy bowiem nie można wykluczyć możliwości, że funkcje dzieła były pierwotnie zupełnie odmienne niż te, które narzuca nam nasz system wartości. Oprócz tego przejście od sztuki do nie-sztuki nigdy nie jest przejściem gwałtownym, często bywa niemal niezauważalne. Weźmy na przykład arrhi^— .. tekture: zjawiska budownictwa tworzą nieprzerwany szereg, od wytworów zupełnie pozbawionych funkcji estetycznej aż do dzieł artystycznych i częstokroć nie można w nim zidentyfikować punktu, od którego zaczyna się sztuka. Biorąc ściśle, nie można go właściwie stwier-