IMG755 (3)

Wśród, znaków i struktur

84

na nich, i tak powstaje współistnienie i konkurencja bardzo wielu równoległych norm estetycznych. Bywają wypadki — zwłaszcza w folklorze — że estetyczne normy przeżywają całe stulecia. Jest na przykład faktem ogólnie znanym, że „w formach architektonicznych 'kierował się chłop zasadami późnego renesansu i baroku; dla bielizny, stroju i jego ozdób miarodajne były formy miejskiego i szlacheckiego stroju z różnych epok mody od początku wieku XVI; pierwowzór ornamentalnej dekoracji malowanej, rzeźbionej, wyszywanej i aplikowanej znajdziemy w ornamentalnym malarstwie i rzeźbie późnego renesansu i baroku¹' („Ceskoslovenskó vlastiveda” VIII, Praga 1935, Si 201). W związku ze słowackimi wyszywankami ludowymi stwierdził V. Prazak, że „lud słowacki jeszcze w XIX i XX wieku ozdabiał swoje wyszywanki ornamentami renesansowymi, wprowadzonymi na Słowacji przez modę szlachecką w XVI i XVII wieku’¹. Z poezji znajdującej się na granicy folkloru i twórczości artystycznej można przytoczyć — z lat trzydziestych i czterdziestych ubiegłego stulecia — napisy na cmentarzu w Albrech-ticach koło Pisku, zachowujące — łącznie z wierszem sylabicznym — całą poetykę barokowej poezji wieku XTVII i XVIII, czego dowodem jest na przykład porównanie pracy garncarza z pracą Boga-Stwórcy, typowy temat nie tylko barokowej, ale i średniowiecznej poezji, albo natu-ralistyczne odmalowanie toczonego chorobą ciała:

Z noh schromelych neprestalo shnile maso padati,

Aż v nich było zretedlne hole kosti vid£ti,

Oblićej ji strupovina skoro cety potahla,

K rozmnożeni jej i bidy i ślepota pritahla. ¹

Z opisem tym wystarczy porównać niektóre opisy z utworów autentycznie barokowych, na przykład pochodzący z Pieśni o śmierci Konia§a, cytowany przez J. Vlćka (JDejiny ceske literatury II, i, s. 56); wynika stąd jasno, że w wypadku napisów z Albrechtic mamy do czynienia z autentycznym przeżytkiem barokowego kanonu poetyckiego w epoce, kiedy powstawał i ukazał się Ma} Machy, najwybitniejsze dzieło czeskiego romantyzmu. W dwóch poprzednich przykładach (folklor czeski i słowacki) długowieczność normy tłumaczy się tym, że jest ona zamknięta w zwartym systemie charakterystycznych dla folkloru norm i funkcji (o czym niżej), podczas gdy w trzecim (napisy nagrobkowe) — skostnieniem gatunku poetyckiego, a mianowicie liryki religijnej, która była w okresie powstawania napisów formą już archaiczną.

Przywołaliśmy przykłady szczególnie wyrazistych przeżytków; przypadki tego rodzaju są stosunkowo rzadkie i możliwe tylko w szczególnych warunkach. Ale współistnienie różnorodnych historycznie norm znajduje się na porządku dziennym w dziedzinie estetycznej. I tak na przykład, jeśli spojrzymy na współczesną poezję czeską, zauważymy w niej oprócz struktury, którą ogólnie możemy nazwać powojenną (oczywiście z pełną świadomością, że jest to znowu konglomerat różnych kanonów, częściowo już w pewnym stopniu spetryfikowanych), kanon sym-bolistyczny, lumirowski, a nawet - gdzieś na peryferiach (na przykład w wierszach dla dzieci) — także kanon Ma-jowców, a więc w sumie cztery zbiory norm. Także w innych sztukach moglibyśmy stwierdzić istnienie kilku kanonów w dobie współczesnej, na przykład w malarstwie z pewnością wszystkie od impresjonizmu po surrealizm. Pewniejszym jeszcze świadectwem niż twórczość w tej czy innej sztuce byłaby statystyka recepcji, a więc na przykład dla literatury statystyka wypożyczeń bibliotecznych. Także poza sztuką można obserwować koegzystencję różnych norm; wiadomo powszechnie, że takie przedmioty będące nosicielami funkcji estetycznej, jak

1

Z chromych nóg nie przestało zgniłe mięso padać, aż było w nich wyraźnie gołe kości widać, prawie całe jej oblicze pokryły strupy, a by pomnożyć jej nędzę, dołączyła się i ślepota.

Chronologia i cytat według publikacji R. Rożca, Stare napisy na ndbrobnicb kaplickacb na bfbitove v Albrecbticicb.