P1060541

98 Wśród tftaJkóm i nrukha

średnictwem owej różnorodności — organizuje dziedzinę zjawisk estetycznych i nadaje kierunek fej rozwoju. Z drugiej strony, chociaż możliwość ogólnej i- obowiązującej a priori normy estetycznej stalą się iluzoryczna -ponieważ podstawowe, antropologiczne, zasady rytmu, symetrii itd., pomimo wielkiego znaczenia dla poznania normy estetycznej, nie $3 idealnymi normami estetycznymi — okazało się, że norma estetyczna realnie istnieje i oddziaływa. Uznanie jej zmienności w żadnym wypadku nie podważa jej wagi, a tym bardziej nie zaprzecza jej istnieniu.

'    - Po estetycznej funkcji i normie przychodzi kolej na

rŁtifyr^n wartość Na pierwszy rzut oka mogłoby się wydawać, że problematykę wartości estetycznej wyczerpały rozważania o estetycznej funkcji — jako sile — która waność tę tworzy, i o normie — regule - przy pomocy której jest ona mierzona. Ukazaliśmy jednak już w dwóch poprzednich rozdziałach, żei/Qdziedzina funkcji estetycznej jest szersza niż sfera wartości estetycznej we właściwym znaczeniu tego słowa, ponieważ w wypadkach, gdy funkcja estetyczna towarzyszy jedynie innej funkcji, problem wartości estetycznej jest także zagadnieniem drugorzędnym przy ocenie danej rzeczy, ewentualnie danego postępowania ;f£ywypełnienie postulatów normy nie jest koniecznym warunkiem wartości estetycznej, i to rwiiULBrom g3Se wartość ta przeważa nad pozostałymi, to jest - w sztuce, Sztuka jest właściwym obszarem wartości estetycznej. Podczas gdy poza sztuką wartość jest podporządkowana normie, tu norma podporządko-' ‘ wana jest wartości; poza sztuką zadośćuczynienie normie jest równoznaczne z wartościowością, w sztuce normą bywa często przekraczana, a czasami tylko realizowana pocytywnie. ale i w tym wypadku jest środkiem, a nie celem. Spełnienie postulatów normy rodzi poczucie es te-

Estetyczna fuu'-c]j, norma i icartoli...    99 tycznego zadowolenia, jednakże wartość estetyczna może oprócz tego rodzaju satysfakcji zawierać także wyraźne elementy dezaprobaty, pozostając przy tym niepodzielną całością (porównaj P. W. J. v. Schclling, Scbriften ZU' Pbilosopbie der Kunst, Lipsk 1911, s. 7: ,Jn dem usabren Kunitwerk gibi es heine einzelne Scbonbeit, nur des Canze ist sebón.")¹. Aplikacja normy estetycznej podporządkowuje indywidualny przypadek ogólnemu prawidłu i dotyczy jednej tylko strony rzeczy, jej funkcji estetycznej, która nie musi wcale dominować. Natomiast estetyczne wartościowanie polega ną ocenie zjawisku I nietęgo w całej tego złożoności: także wszystkie poza-estetyczne funkcje i wartości zjawiska nabierają wtedy znaczenia jako elementy wartości estetycznej (porównaj' nasz artykuł BdsuickJ dUo "inko soubor bodnot. Jizdm fdd literatury a poezie). Dlatego też wartościowanie estetyczne traktuje dzieło artystyczne jako zamkniętą całość (jedność) i jest aktem indywidualizującym; estetyczna wartość w sztuce wydaje się czymś jedynym i niepowtarzalnym.

Problematykę wartości estetycznej należy wiec badać osobno. Podstawowe pytanie dotyczy tu ważności i zasięgu estetycznego wartościowania; obierając je jako punkt wyjścia, pozostawimy sobie otwartą drogę w dwie strony: w stronę badania różnorodności konkretnych aktów wartościowania oraz w stronę poszukiwań poznawczych obiektywnej (to jest - niezależnej od odbiorcy) ważnośd sądu estetycznego.

Zwróćmy najpierw uwagę na zmienność aktualnego wartościowania estetycznego. Natychmiast znajdziemy się całkowicie w sferze socjologii sztuki. Przede wszystkim samo dzieło artystyczne nie jest bynajmniej wielkością stałą: każde przesunięcie w czasie, przestrzeni lub środowisku społecznym zmienia jego aktualną tradycję artystyczną, poprzez którą jest odbierane, a pod wply-

1

W prawdziwym dziele sztuki nie istnieje piękno szczegółów, lecz jedynie całość jest piękna.