83129 IMG762 (3)

98 Wśród znaków i struktur

śrcdnictwem owej różnorodności — organizuje dziedziny zjawisk estetycznych i nadaje kierunek jej rozwoju.

Z drugiej strony, chociaż możliwość ogólnej i obowiązującej a priori normy estetycznej stała się iluzoryczna — ponieważ podstawowe, antropologiczne, zasady rytmu, symetrii itd., pomimo wielkiego znaczenia dla poznania normy estetycznej, nie są idealnymi normami estetycznymi — okazało się, że norma estetyczna realnie istnieje i oddziaływa. Uznanie jej zmienności w żadnym wypadku nie podważa jej wagi, a tym bardziej nie zaprzecza jej istnieniu.

¹ Po estetycznej funkcji i normie przychodzi kolej na eslętyczflĄ-warioić. Na pierwszy rzut oka mogłoby się wydawać, że problematykę wartości estetycznej wyczerpały rozważania o estetycznej funkcji — jako sile — która wartość tę tworzy, i o normie — regule — przy pomocy której jest ona mierzona. Ukazaliśmy jednak już w dwóch poprzednich rozdziałach, że flOdziedzina funkcji estetycznej jest szersza niż sfera wartości estetycznej we właściwym znaczeniu tego słowa, ponieważ w wypad-kach, gdy funkcja estetyczna towarzyszy jedynie innej funkcji, problem wartości estetycznej jest także zagadnieniem drugorzędnym przy ocenie danej rzeczy, ewentualnie danego postępowania;!^ wypełnienie postulatów normy nie jest koniecznym warunkiem wartości estetycznej, i to zwłaszcza ram gdzie wartość tą przeważa nad pozostałymi, to jest — w sztuce. Sztuka jest właściwym obszarem wartości estetycznej. Podczas gdy poza sztuką wartość jest podporządkowana normie, tu norma podporządkowana jest wartości; poza sztuką zadośćuczynienie normie jest równoznaczne z wartościowością, w sztuce norma bywa często przekraczana, a czasami tylko realizowana pozytywnie, ale i w tym wypadku jest środkiem, a nie celem. Spełnienie postulatów normy rodzi poczucie este-

tycznego zadowolenia, jednakże wartość estetyczna może oprócz tego rodzaju satysfakcji zawierać także wyraźne elementy dezaprobaty, pozostając przy tym niepodzielną całością (porównaj F. W. J. v. Schelling, Schriften Ętif Philosophie der Kunst, Lipsk 1911, s. 7: „In dem wahren Kunstwerk gibt es keine einzelne Schonbeit, nur das Ganze ist schón.”)¹. Aplikacja normy estetycznej podporządkowuje indywidualny przypadek ogólnemu prawidłu i dotyczy jednej tylko strony rzeczy, jej funkcji estetycznej, która nie musi wcale dominować. Natomiast estetyczne wartościowanie polega na ocenie zjawiska I ujętego w całej jego złożoności: także wszystkie poza-estetyczne funkcje i wartości zjawiska nabierają wtedy znaczenia jako elementy wartości estetycznej (porównaj ¹ nasz artykuł Basnicke dilo jako soubor hodnot. Jizdm rad literatury a poezie). Dlatego też wartościowanie estetyczne traktuje dzieło artystyczne jako zamkniętą całość (jedność) i jest aktem indywidualizującym; estetyczna wartość w sztuce wydaje się czymś jedynym i nie-p owtarzalnym.

Problematykę wartości estetycznej należy wiec badać osobno. Podstawowe pytanie dotyczy tu ważności i zasięgu estetycznego wartościowania; obierając je jako punkt wyjścia, pozostawimy sobie otwartą drogę w dwie strony: w stronę badania różnorodności konkretnych aktów wartościowania oraz w stronę poszukiwań poznawczych obiektywnej (to jest - niezależnej od odbiorcy) ważności sądu estetycznego.

Zwróćmy najpierw uwagę na zmienność aktualnego wartościowania estetycznego. Natychmiast znajdziemy się całkowicie w sferze socjologii sztuki. Przede wszystkim samo dzieło artystyczne nie jest bynajmniej wielkością stałą: każde przesunięcie w czasie, przestrzeni lub środowisku społecznym zmienia jego aktualną tradycję artystyczną, poprzez którą jest odbierane, a pod wpły-

1

W prawdziwym dziele sztuki nie istnieje piękno szczegółów, lecz jedynie całość jest piękna.