P1170516

3 68 Dyskusja

Mgr S. Wesołowski.wypowiedź swą rozpoczął od wspomnienia o prof. Józefie Kostrzewskim, którego pamięci poświęcone zostało odbywające się sympozjum. Stwierdził, że wbrew pozorom od czasu opublikowania przez J. Kostrzewskiego monografii kultury łużyckiej na Pomorzu ilość materiałów nie wzrosła aż tak wydatnie, jakby się tego należało spodziewać, przy ozym nowe źródła nie są w pełni udostępnione (brak publikacji materiałowych). Podkreślił też, że ogólnie uznawana konieczność patrzenia na problematykę pomorską na szerokim tle geograficznym ma jak dotąd raczej teoretyczny charakter.

Doc. dr hab. J. Dąbrowski zauważył, że trudno przyjmować postawę optymistyczną czy pesymistyczną w stosunku do aktualnej znajomości kultury łużyckiej na Pomorzu. Nie uczynimy znaczącego kroku naprzód bez maksymalnego udostępniania nowo pozyskiwanych materiałów. Jesteśmy zgodni co do tego, że problematykę Pomorza Ujmować należy jak nąjszerzej. by uzyskać odpowiednią perspektywę dla zachodzących tam zjawisk kulturowych. Niektóre dziedziny są rozpoznane lepiej, inne'gorzej, stąd istnieje pilna potrzeba ustalenia konkretnych, szczegółowych problemów badawczych. Dążyć też należy do skartowania jak nąjwiększej liczby zagadnień, co na obecnym etapie badań uznać trzeba za rzecz bardzo istotną.

Mgr Wesołowski zwrócił się do doc. Dąbrowskiego z zapytaniem, czy wyroby metalowe są elementami kulturotwórczymi i czy Pomorze w tym zakresie wniosło coś do ogólnego obrazu kultury. Czy za taki element uznać można miejscową metalurgię z dominującą techniką kucia. Zauważył również, że jest dla niego rzeczą zastanawiającą, iż dużo mówi się o oddziaływaniach kulturowych na Pomorze idących z południa i północy, przy czym jakoś pozostaje nie zauważane to, co stanowi o własnym obliczu kulturowym Pomorza. Doc. Dąbrowski wyjaśnił w związku z tym, że właściwie nie są nam znane mechanizmy powstawania i przenoszenia kultur archeologicznych. Skoro uznamy Odrę za jeden z najważniejszych szlaków dopływu czy przepływu brązu, rejon jej ujścia uznać musimy za bogaty, ale równocześnie kulturowo mało stabilny, gdyż brąz-towar nie przemieszcza się sam, lecz jest przenoszony przez ludzi. Wobec tego brąz (wyroby brązowe) uznać należy za element kulturotwórczy, gdyż obrót nim wymuszał kontakty międzyludzkie. Na marginesie zauważył, że od IV okresu epoki brązu można mówić o lokalnych, pomorskich formach. Mgr Wesołowski dorzucił do tego, że w ceramice istnieją na Pomorzu elementy o charakterze autochtonicznym sięgające tradycji II okresu epoki brązu.

Dr D.-W. Buck zwróci) uwagę, że w obrębie grupy sasko-łużyckiej największy przyrost ludnościowy obserwuje się od HA. Kulminacja tego zjawiska miała miejsce w HB-HC,. Zjawisko to najprawdopodobniej

wiązało się z wyraźnym rozwojem rolnictwa. W HA nastąpiło obniżenie się poziomu wód i idący za tym zanik lasów na rzecz terenów otwartych. Prowadziło to do zmian gospodarczych stymulujących rozwój handlu. Wyrazem tego są między innymi wyraźnie widoczne w materiale archeologicznym kontakty Lużyc z Pomorzem Zachodnim. Kontakty z Pomorzem Wschodnim są mniej widoczne. Przypuszczalnie sprowadzano stamtąd bursztyn, jakkolwiek jego proweniencja nie jest bynajmniej pewna.

W dyskusji nad kolejną grupą referatów pierwszy głos zabrał doc. Dąbrowski wyrażając zastrzeżenie co do interpretacji jako łużyckich materiałów z najwcześniejszej fazy cmentarzyska kurhanowego w Piór-kowie, woj. elbląskie, przedstawionych przez dra A. Walusia. Następnie skierował pytanie do dra F. Rożnowskiego, czy w okresie halsztackim przyrost ludności kultury łużyckiej był rzeczywiście tak znaczny, jak to się uważa w środowisku archeologicznym. Doc. dr hab. T. Węgrzynowicz również zwróciła się z zapytaniem do dra Rożnowskiego, czy na podstawie tak nieprecyzyjnych danych jak archeologiczne, można wysnuwać wnioski demograficzne, sprawiające wrażenie bardzo precyzyjnych. Pragnęła się też dowiedzieć, czy sytuacja na Pomorzu ma w tym zakresie specyficzny charakter.

Dr V. Furmśnek zakomunikował, że na Słowacji również przeprowadzano badania paleodemograficzne, lecz opierano się na materiałach z dużych zespołów. Na ich podstawie stwierdzono podobny obraz gęstości zaludnienia jak na Pomorzu. We wczesnym okresie epoki brązu na 1 km' przypadało 1,8, w późnym zaś 3,5 osoby, a więc zaznaczała się tendencja do wzrostu gęstości zaludnienia. Zauważył te/., ze zrekonstruowana dla Pomorza współbytująca grupa licząca kilkanaście osób wydąje się zbyt mała, by zapewnić sobie egzystencję. W nawiązaniu do wypowiedzi dra W. Florka powiedział, że na Słowacji w omawianym okresie zaobserwowano stepowienie dolin górskich i w związku z tym stopniowe przenoszenie się osadnictwa w wyższe regiony.

Prof. Malinowski zwrócił uwagę, że na osadzie w Łodygowic, woj. elbląskie (stan. 2) natrafiono na charakterystyczne podwójnie przekłute ucho, nąjprawdopodobniej pochodzące z popielnicy twarzowej. Byłby to pierwszy wypadek znalezienia w osadzie fragmentu tego rodzaju naczynia kultowego.

Mgr fi. Miklaszewska Balcer na marginesie referatu doc. J. Ostoja-Zagórskiego zauważyła, że na całym świecie obserwuje się wielki rozwój Uw. archeologii doświadczalnej. I u nas notuje się pewien postęp w tym zakresie. W Biskupinie prowadzi się np. doświadczalną uprawę zbóż kultywowanych przez ludność kultury łużyckiej. Ubolewać więc