P1180331

98 Tad«u*t Malinowski

zamknięcie problemu genezy popielnic domkowych i popielnic twarzowych kultury pomorskiej na tle podobnych zjawisk występujących w młodszej epoce brązu i we wczesnej epoce żelaza na szerszych połaciach europejskich. Przeciwnie, wiele nacisku będę kładł na negliżowanie najbardziej kłopotliwych kwestii. Jakie nasuwają się przy rozpatrywaniu problemu genezy omawianych zabytków. Wydaje się przy tym, że sporo trzeba będzie jeszcze wykonać solidnej pracy, ujmującej zagadnienie genezy północnoeuropejskich popielnic domkowych i twarzowych na całym obszarze ich występowania i w szerokim kontekście rozmaitych towarzyszących im zjawisk kulturowych (a niekiedy także sąsiadujących z nimi), nim problem ten uda się sprowadzić do tego, że dyskusje będą budziły me jego ogólne założenia, lecz jedynie drobne szczegóły. I Jeszcze jedno wyjaśnienie: wydawać by się mogło, że z racji odmiennych treści kryjących się z jednej strony w idei popielnic domkowych, z drugiej zaś w idei popielnic twarzowych, zastanawianie się łączne nad ich problemami zaciera ostrość osądu. Przypominam więc, że to nie zbieg okoliczności chyba powoduje, że obydwa te rodzaje zabytków wykazują wyraźną tendencję do występowania — choć niekiedy w rozmaitych proporcjach — na tych samych, lub bardzo sobie bliskich terenach. Więcej, wiadomo przecież, że w niektórych okolicach tworzą formy mieszane, znane zwłaszcza pod mianem popielnic twarzowo-drzwiczkowych. Okoliczność ta wskazuje wyraźnie na możliwość łącznego zastanawiania się nad problemami owych dwóch wyjściowych rodzajów popielnic.

Kwestia 1 — znaleziska środkowoniemieckie a wschodniopomor-skie. W kulturze urn domkowych w okresie halsztackim C (a może już nieco wcześniej) pojawiają się popielnice i pokrywy „Oczkowe” (ryc. 1 i ryc. 2a, c). Usytuowanie otworów symbolizujących oczy jest zupełnie podobne do spotykanego we wczesnych, również na okres halsztacki C datowanych, popielnicach i pokrywach „Oczkowych” kultury pomorskiej na Pomorzu Wschodnim. Zbieżność owych zabytków jest tym większa, że w obrębie kultury urn domkowych spotyka się popielnice z trzecim otworkiem oznaczającym nos lub‘usta (ryc. lf, g) lub wręcz z plastycznym wyobrażeniem nosa towarzyszącym otworom „Oczkowym” (ryc. le), a przedstawienia takie są znane przecież i we wczesnych materiałach kultury pomorskiej (ryc. 3). Dopiero później pojawiają się w kulturze urn domkowych popielnice twarzowe (a właściwie twarzowo-drzwiczko-we) z w pełni plastycznym (choć zazwyczaj nieco uboższym niż w kulturze pomorskiej) przedstawieniem cech twarzy (ryc. 4). Zabytki te wyraźnie nawiązują już do popielnic twarzowych kultury pomorskiej, przy czym — na co słusznie zwrócono uwagę ¹⁰ — do okazów typologicznie " J. Kruk, Zagadnienia podziału..., s. 122.

Ryc. 1. Popielnice i pokrywy „oczkowe” kultury urn domkowycu; a — Kolbe, pow. Kolbe, b — Grosizdberitz (d. Tannepols), pow. Bitterfeld, c — Aschersle-ben, pow. Aacheraleben, d — Cochstcdt, pow. Aschersleben, e — Halle-Gde-btchenstehi, f—i — Wulfen, pow. Kóthen (NRD). Wy W. A. u. Brunna

młodszych. Rzecz charakterystyczna przy tym, że choć z terenu urn domkowych znane są rzadkie ^u pokrywy czapkowate (ryc. 2b), to najczęściej w popielnicach twarzowo-drzwiczkowych zatracają one swoją funkcją będąc organicznie zespolone z korpusem naczynia. Świadczy to — moim zdaniem — że jest to dowodem naśladowania okazów z ruchomymi pokrywami czapkowatymi, funkcjonalnymi w przypadku popiel-

¹¹ W. A. v. Brunn, Die Kultur der Hausurnenyraberjelder in Mitteldeutschlami zur JriiJien Eteenżeit, Jahsesschrlft fiir die Vorce»ch«chl© der si»cha*»ch-Łłmr ui&iscłieii lAnder, t. 30: 1939, 8. 101—-103.