P1190017 (2)

par. 4 Kodeksu Prawa Kanonicznego, a więc powstałego w XX wieku (1917) aktu prawodawczego Kościoła, mówi wyraźnie: „Niewolnictwo Jest przeszkodą do stanu kapłańskiego"^,ł. Innym wreszcie przykładem sprzeczności między doktryną a organizacją będzie poruszony przez W. Bieńkowskiego problem sprzeczności klasowych religii. Bieńkowski stwierdza słusznie, że „siła, która zapobiegała buntom klasowym, leżała przede wszystkim w instytucji, w sprawności rozwiniętego aparatu... Natomiast religijna zawartość chrześcijaństwa długo jeszcze zachowała pewne elementy treściowe, mogące przy pewnej interpretacji stanowić zarzewie buntu, które od czasu do czasu rozpalało się groźnym płomieniem”³*.

Trzeci typ sprzeczności międzyskładnikowych — to sprzeczności między kultem a organizacją. Natkniemy się na nie wtedy, gdy przypomnimy sobie z historii różnych religii, np. Kościoła katolickiego, przykłady wielu „ludzi bożych", którzy aczkolwiek traktowani przez współwiernych jako święci lub co najmniej natchnieni, to jednak nie tylko nie zostali oficjalnie uznani przez Kościół za świętych, lecz właśnie przez tenże Kościół byli prześladowani (choćby np. słynny Savo-narola). Znamy również zapewne takich księży lub laickich katolików, o których mówiono, że są świątobliwi — często jednak nie byli takimi w oczach swych hierarchów, jak np. znana w okresie międzywojennym kategoria „księży-soc ja listów”, czułych na niesprawiedliwość i krzywdy społeczne. Sprzeczności tego typu ujawniały się też często w konfliktach między spontanicznie powstającymi, różnorodnymi formami „pobo-

II Zoto. np. ks. prof. 3. Grabowski: Prawo kanoniczna. Warszawa 1MI. |. 335.

n W. Bieńkowski: Ha lipie a inlapracja społeczna, „Zaszyty Arfu-raeniów”, nr I, Warszawa 1962, •. 86.

źności prywatnej” a nie uznającymi ich władzami kościelnymi Religie zwykle ₍₎ wstawia ją" między wierzącego i bóstwo pośrednika, jakim jest organizacja i hierarchia kościelna bądź kasta duchowna. Kościołowi nie zależy na „pobożności prywatnej" — religijność, aby mogła stać się „milą Bogu”, musi zostać ujęta w schematy organizacyjne, przepisane przez instytucje religijne. Znane hasło: „Poza Kościołem nie masz zbawienia” jest skierowane swym ostrzem nie tylko „na zewnątrz", tzn. przeciwko konkurencyjnym instytucjom zbawczym, ale i „do wewnątrz" — przeciwko tym wiernym, którzy chcieliby osiągnąć niebo bez pośrednictwa Kościoła. Mówiąc mądrzej — jest to sprzeczność między pobożnością spontaniczną a zinstytucjonalizowaną, między kultem „prywatnym” a kultem zorganizowanym, „urzędowym".

Łatwo dostrzec, iż ostatnia odmiana sprzeczności międzyskladnikowych jest zarazem przykładem sprzeczności wewnątrzskładnikowych, w danym przypadku wewnątrz kultu.

Sprzeczności między kultem a organizacją, podobnie zresztą jak sprzeczności między organizacją a doktryną, mają swoje źródło w zjawisku wyalienowania się organizacji (instytucji) religijnej. Istotą zaś alienacji jest to, że produkt wytworzony przez producenta ma nieuchronną tendencję do usamodzielniania się oraz kierowania przeciwko swemu producentowi. Podobnie i organizacja religijna dość szybko staje się celem samym w sobie. Na przykład Kościół interesy swoje stawia wyżej od interesów wiary katolickiej. Zjawisko takie — znane zresztą z socjologii innych instytucji społecznych — nosi nazwę „przeinstytucjonalizowania" fouerinstitutionalization) i charakteryzuje się, generalnie biorąc, przesadnym naciskiem na „mechanizm”, na stałe i zestandaryzowane formy działania. Mechanicz-

i* 35