P1240460

cby U określamy raczę.' intuicyjnie, uli w wyniku systematycznej analizy. Pouczający? jest tu choćby zapoznanie eie 2 hasłami -kultura łużycka* v ostatnich wydawnictwach typu encyklopedycznego*¹ • Potna oćae-ki*eć, te właśnie analiza etylu ceramiki łużyckiej poswoll wyróżnić cechy teec odłam w dziedzinie ceramiki. *ydjfje »ie również, te zespól kryteriów mu9i tu być więkety, niż w wypadku kultury - dodać chyba na-le. ałoby a.ia. przejawy sztuki, formy budownictwa car specyficzne typy oMd. Jednak próba omówienia i teeo problemu zaprowedaiłaby nar raczej zbyt daleko.

/roponuje wiec wyróżnienie w obrabia łużyckiego odłamu pól popielnicowych sześciu kultur /ryc. V, wedle charakterystycznych zbieżności eec*-.. Tutę: trzeba zaznaczyć, Jż jest to wersja wstępna, ed.v* proponowane cech- wrrósaiające są często wybrane raczej intuicyjnie. Eożność jer u e-w cer la jest poważnie orrani czona nie tylko przez różnice w gtarie potarcia poszczególnych regionów, ale także w stanie i sposobach opracowani a frodeł. Zs mniej dla jakiegoś rerionu istnieje zestawisz ilo^ciorch materiału, tym trudniej ustalić zespół cech, dlań '•r*-akt ery stycznych. Me byłem w stanie nanieść na prezentowaną mace ►rzrctcica rrup czy enklaw łużyckich, a tym hardziej zilustrować rca.-owH zmienność zaaieeów nawet kultur łużyckich. Eu siałem się też orrani c*yć do zaznaczenia tylko większych obszarów o cechach przechodnich, choć niejednokrotnie w rejonach styku tych kultur istnieją wąskie birefy o taicim właśnie charakterze. Proponowaną nomenklaturę mu-, siał** jocierać tak, aby była w miarę możności jednolita, a zawierała termie “kultura łużycka*. Dodam też, że oczywiście zestaw proponowanych Kryteriów wyróżniania poszczególnych kultur winien być zróżnicowany or.ronciosicznie, czego z przyczyn technicznych tu nie zaznacza- . łee.

Proponowany podział przedstawia się wiec- następująco: Na północy występuj! nadmorska kultura łużycką /ryc. 3/, w skład której wchodzą rnry: zachodnio-pomorska• kaszubska, mazursko-warmińska i ewentual-nie uzna^rKo-woiiraka , a do końca V okresu epoki brązu także eheł-rlrrta. Kulturę te wyróżnia następujący zespół kryteriów: brak bezpośrednich powiązań genetycznych z kulturą mogiłową i trzciniecką oraz krótszy czas trwania. * ceramice znać wyraźne różnice pochodzenia poszczególnych typów, popularne aa dwuuche naczynia chropowacono, chrooo-wacone dzoanki i ornament paznokciowy przy niezbyt rozbudowanym zdobnictwie naczyń. Vystępuje duto przedmiotów metalowych, w tym wiele wytworów centrów . tkalnych, przy czym cała metalurgia nosi wyraźne piętno nordyjakie. Cbrzadek pogrzebowy jest ciałopalny, przy stosunkowo częstym występowaniu kurhanów, także razem z grobami płaskimi. Groby Wyposażano dość oboro w ceramikę, jak i w metale, kryterium dodatkowe: zapewne wiek czy odsetek depozytów o charakterze wotywnym.

Zachodnią cześć łużyckiepo odłamu pćl popielnicowych nazwałem, nąd-odrzaóska kultura łużycka. Jednoczy ona *rupy: brąndęnburrko-lubuską, zachódni owi o1 kopolską, śleżańnką, trzebnicką, głubczycką, rtarWo-f uży-oką, turydoką, północno-czcnką, wschódnlo-czeską, morawok» i r>owacka⁴ \ a od początku okresu halsztackiego C zapewne także wschodn 1 owi**lkopol-aką i chełmińską. Wywodzi się ona * kultur mogiłowych. oowstała najwcześniej 1 charakteryzuje* się długotrwałością i nieznaczny?:, przysoie-szenlem rytmu rozwojowego. Ogólnie prze* cały czas znajduje nic ood silnymi wpływami południowymi ze względu na usytuowanie przy płównych ówczesnych szlakach, wiodących z północy na południe, 7 cerar.ice wpływy te wyrażają się najlepiej występowaniem orna-entykl guzowej oraz od niej pochodnej i przejęciem stylu halsztackiego. Ceramiko tej kultury oeohuje ponadto wyraźniejsze zaznaczanie tektoniki naczyś, naczynia dwustożkowe są często zdobione, stosunkowo ooficie wystroują tsw. formy specjalne /grzechotki, rogi, naczynia zoonorficzne bądź w kształcie buta/, zdobnictwo jest stosunkowo bogate prtv dość częstym ornamentowaniu wnętrz naczyń niektórych typów. Również obficie występujące przedmioty metalowe mają wyraźne rysy południowe - lokalne formy brązowe rozchodzą ale (Taleko, znamy też lokalne for*v żelazne. '< obrządku pogrzebowym też zaznaczają sie wpływy południowe. Charakterystyczne Jest występowanie grobów płaskich 1 kurhanów, obrządek ciałopalny, wyposażanie grobów w większą ilość naczyń a także w wymienione formy tsw. specjalne ora* w przedmioty metalowe o proporcjona?nie większym udziale oręża i narzędzi. Bądź może rzadeze aa tu pochówki, zawierające kości kilko osobników. Dodatkowe kryteria to wystosowanie grodów, a zapewne także, wyodrębnionyoh miejsc kultu.

Mazowiecka kultura łużycka obejmuje grupy: oółnocno-mazowiecką, órodkowo-polską, mazowiecko-Podlaską i ulwówecką. Genetycznie związana jest z kulturą trzcinieoką. Vf ceramice znać dużą popularność form esowatych, nlezdobionych dwustożkowych, niektórych odmian wężowatych i o81roprofilowanych form "ulwóweckich", czernienia powierzehni, ornamentu skośnych żłobków, otworków 1 małych guzków pod krawędzią. Wytworów brązowych jest stosunkowo mało przy słabo zaznaczającej się wytwórczości lokalnej. Typowe są cmentarzyska płaskie o grobach clałocslnych, wyposażonych ubogo w ceramikę a jeszcze słabiej w przed *iotv metalowe. Byó może występuje tu wyżęty odsetek pochówków, kryjących kości kilku zmarłych, kryteria dodatkowe do dominanta małych osad otwartych i trwanie narzędzi krzemiennyoh.

Charakter przejściowy między mazowiecka a nadodrzańską kulturn łużycką ma do sohyłku V okresu epoki brązu grupa wsehoóniowielkooolska**^ /ryc.3/. dopiero później zatracająca większość cech mazowieckich.

45