P1260068

³⁸ "hodaw. Katedra. P

™8n>Sni północnej

^na’*y obcjScia

39. Wrocław. Katedra. Kapitel służki w obejściu chóru

40. Wrocław. Katedra. Baza służki w obejściu chóru

podstawowym zrębie jest budowlą ceglaną, a jedynie niektóre detale architektoniczne wykonane są z kamienia. Ogólny ceglany charakter budowli osadza ją w miejscowym środowisku architektonicznym. To tutąj na Śląsku, między innymi przy budowie kościoła cysterskiego w Trzebnicy, na wielką skalę wystąpiło połączenie cegły jako materiału do wznoszenia ścian i kamienia ograniczonego do detali architektonicznych i rzeźby. To połączenie stało się na Śląsku obowiązujące przez cały okres średniowiecza. W tym czasie materiał ceglany stanowić mógł ograniczenie możliwości swobodnego przejmowania wzorów z architektury kamiennej. Niewielka ilość używanych kształtek ceramicznych powodowała, że wszystkie bardziej skomplikowane formy wyciosywane były w kamieniu.

Chór katedry wrocławskiej wykonany w mieszanej technice ceglano-kamiennej wykazuje specyficzne stylistyczne rozdwojenie; ogólna archaizacja narzucona po części użyciem materiału ceglanego przy niekiedy bardzo awangardowym detalu architektonicznym wykonanym w kamieniu. Do cech ar-chai żujących zaliczyć by należało operowanie dużymi płaszczyznami ściany, traktowanie filaru jako części ściany pozostałej po wycięciu nieoprofilowa-nych arkad. Rysem archaizującym jest również wstawienie w podhicza arkad międzynawowych prostych gurtów opartych na półkolumienkach. Dotychczasowi badacze katedry wrocławskiej formę tę uznawali za specyficznie cysterską. Prawdą jest, że forma ta w architekturze cysterskiej często była stosowana, przede wszystkim jednak wynika ona z tradycji romańskiej. Zagadnienia związane z detalem architektonicznym, jak i z systemem podziałów wewnętrznych, wymagąją jednak bardziej szczegółowej analizy.

Na dzisiejszy stan wnętrza złożyły się: faza średniowieczna, następnie nowożytna przebudowa, dziewiętnastowieczna konserwacja przywracąjąca wnętrzu formy średniowieczne, kolejna już dwudziestowieczna konserwacja nadająca wnętrzu formy zgodne z ówczesnym stanem wiedzy o katedrze, a więc w jakimś sensie będąca poprawką wcześniejszej konserwacji. Po zniszczeniach z ro-

37. Wrocław. Knlodrn. Kapi- 38. Wrocław. Katedra. Kapitel służki w obojśclu chóru teł służki w obejściu chóru ku 1945 odbudowa poszła w zasadzie drogą przywrócenia form z konserwacji przedwojennej.

Edmund Małachowicz wykazał, że obie konserwacje dwudziestowieczne: przedwojenna i powojenna, uprościły system podziałów wewnętrznych likwidując poziomy gzyms ponad szczytami arkad międzynawowych. Likwidacja tego gzymsu mocno zniekształciła system podziałów środkowej nawy chóru, nie tylko zresztą przez usunięcie silnego horyzontalnego akcentu we wnętrzu. Gzyms poziomy wpływał także na ukształtowanie nadwieszonych służek, które na wysokości tego gzymsu wybrzuszały się silnie wyładowanymi przewiązkami. Oprócz tego zasadniczego podziału horyzontalnego E. Małachowicz rekonstruuje również gzymsy na wysokości strefy kapitelowej filara nie tylko od strony nawy bocznej i podłuczy arkad, lecz także od strony nawy głównej. Tak więc w stosunku do stanu obecnego, przywracającego formy przyjęte w niemieckiej konserwacji dwudziestowiecznej, a eksponującego działanie wielką płaszczyzną ściany dzielonej tylko pionowymi akcentami służek, dodać trzeba istotne akcenty horyzontalne. Autor tej rekonstrukcji, uzasadniąjąc dodatkowo jej poprawność na drodze analizy porównawczej, odwołał się również do tradycji cysterskiej, przytaczając przykłady włoskich kościołów cysterskich w Fossa-nova i Casamari⁴¹. Przykłady te, o ile odpowiadają katedrze wrocławskiej w znacznym stopniu podziałami horyzontalnymi, to jednak w istotny sposób różnią się strukturą podziałów pionowych.

35