P211009 28[02]

M Znaki mponumir

ty. jaką rycerz przykrywał hełm, by chronić go przed nagrzaniem promieniami słońca. Z czasem labry w herbach były coraz dłuższe i poskręcane. a ich .postrzępienia** coraz bardziej fantazyjne. Wierzch miał barwę pola tarczy a spód byt złoty, srebrny lub przybierał barwę głównego godła Jeśli jednak metal występował w polu tarczy, to umieszczano go na spodzie labr. a barwę godła na wierzchu.

Rycerze polscy nie mieli w zwyczaju przykrywania hełmu labiami, lecz w heraldyce przyjęto zwyczaj zachodni i od XIV wieku przystrajano herby takim hełmem. Zwyczaj ten nie byt jednak powszechny Materiały źródłowe nie podają barw labr wielu polskich herbów rycetskich. Rysując je jednak, można dodać labry, barwiąc je zgodnie z powyższą zasadą. W Polsce określenia łacińskie lista, lusta. lasera zastąpiono w XVI wieku słowem labwerk, pochodzącym od niemieckiego Lau-bwerk. oznaczającego gałązkę z liśćmi oraz podobne do niej ornamenty roślinne występujące w architekturze, na przykład na kapitelach kolumn korynckich. Z czasem słowo to spolszczono i zaczęto używać określenia .labry*.

Labry utrzymuje na hełmie korona. W heraldyce zachodniej ukształtował się system koron rangowych o odmiennym kształcie dla króla, księcia, hrabiego, barona czy szlachcica. Dzięki temu po kształcie korony można poznać rangę rycerza. Niemal wszędzie korona szlachecka wygląda podobnie, ma trzy widoczne kwiatony i po jednej perle między nimi. Taką koronę przyjęto też w Polsce, a poza nią od paru wieków używa się jeszcze dwóch koron - baranowskiej i hrabiowskiej.

Z korony .wyrasta* klejnot, czyli plastyczna figura, często będąca powtórzeniem godła z pola tarczy (klejnot lautologiczny), czasem godła z dodatkowymi ozdobami (pawi ogon. pęk piór strusich, rogi bawołu lub

PRZYKŁADY PEŁNYCH HERBÓW RODOWYCH. Z HEŁMEM. LAB RAMI. KORONĄ I KLEJNOTEM

1mnębm

U

Mb i knt

Jelenia, orle skrzydła). Klejnotom mole byt również wizerunek bud/ę cydi grozę zwierząt lub postari fantattyiirrych. a uli* rogów, skrzydeł, fllów ludzkich i zwierzęcych lub oręża ryrerskiego Klejnotem kilku polskich horbdw lycerskich jest figura nawiązująca do nazwy herbu (ja diząb w herbie Jastrzębiec, lis w limbie IM) Klujnoi stanowi caęu: her • bu niemal od samego początku Już pod koniec XII wieku wyparł wachlarze z piór umieszczane na hełmach na w/ór rzymski Wykonany z drewna, skóry lub blachy klejnot mocowano na hełmie za pomocą i te. mieni ukrytych pod chustą, która dala początek iabrom Chociaż spod klejnotu powinien być zakryty koroną, w średniowiecznej Msra tak wyobrażano tylko jedenaście herbów rycerskich, a w pozostałych klejnot byt umieszczany bezpośrednio na chutc ie Słowo „klejnot", o rodowodzie łacińskim (i bnadium). * obecnie urywane na określenie figury na hełmie, od XIII do XVIII wieku oznaczało w Polsce sam herb. a jeszcze w XIX wieku mianem klejnot ey' okradano człowieka posiadającego herb W tym samym r/asie wyrażenie.klej-non się” oznaczało, ze ktoś pieczętuje się herbem, używa herbu Kolejną ozdobą herbową są tirymacze Chm znana j« od jior/ątku okresu heraldycznego, zaczęto stosować powszechnie od konra XIII wieku. Są to figury zwierząt izeczywistych lub fantastycznych, -mioty lub postacie ludzkie, podtrzymujące z obu stron tarczę herbową Cza sein bywa tylko jeden trzyniacz. najczęściej anioł, którego popiersie i skrzydła wystają ponad górny brzeg tarczy Jak zobaczymy później, taki był pierwszy trzyniacz herbu Korony Królestwa Polskiego. Trzymać/.? stosuje się głównie w herbach państwowych, ziemskich i miejskich, w Polsce jednak występowały do 1795 roku tylko w heibie państwa Z trzymaczami wiąże się kolejny element herbu, jakim jest postument, na którym one stoją. Może to być murawa, skaty, wstęga, listwa drewniana lub skrzyżowane gałęzie. Jeśli tarczę podtrzymują stwory wodne, postument tworzą błękitne i białe pasy faliste, a jeśli trzyma-czarni są anioły, postument jest niepotrzebny, gdyż niosą one tarczę w powietrzu.

Czerwony płaszcz podbity futrem gronostajowym byl w heraldyce polskiej rzadkością W herbie państwowym występował od czasu panowania Augusta II Mocnego do czasu rozbiorów Używano go również w herbach książąt polskich i litewskich