P3270053

HISTORIA SUMAKA

XXX.11

byk* szybciej i korzystniej, bez oglądania się na Intere* i dobro wsi.

Obłędny, pseudonarodowy, chocholi taniec wprawia przebierańców w oszołomienie, zapomnienie, utratę poczucia rzeczywistości i w powszechną niemoc, jak później w Weselu Wyspiańskiego*⁵ oraz w Popiele i diamencie Andrzejewskiego—Wajdy. Przodująca dotychczas klasa społeczna nie spełni już misji narodowej, do której czuła się powołana. I

Koloniści.'Po przeniesieniu się dziedzica do Warszaw y majątek objęli Niemcy, To typowe dla ówczesnego zyc a ekonomiczno-społecznego zjawisko wielokrotnie omawBu^e było na łamach prasy. Publicyści bili na alarm, nawoływali do konsolidacji sił w walce z na po rem niemieckim, wygłaszali poglądy zabarwione niekiedy szowinizmem.

Prus nie ulegał temu duchowi, a początkowo nie dostrzegł nawet groźby ruchu kolonizacyjnego^a. Po latach, gdy sytuacja stawała się niepokojąca, zaczął badać złożoność zagadnienia, dociekać przyczyn zachodzącego procesu, szukać jakichś środków zaradczych *⁷. Wszystkie ważniejsze kwestie poruszone w prasie znalazły swoje odzwierciedlenie w Placówce, chociaż powieściowa wersja sprawy pozbawiona jest całkowicie stylizacji publicystycznej.

Prus stara się patrzeć na sprawę obiektywnie, bez nacjonalistycznych uprzedzeń i nietolerancji. Otóż koloniści z Placówki nie byli ani propagatorami ani realizatorami pruskiej polityki „Drang nach Os ten”, prowadzonej przez Bismarcka szczególnie intensywnie w latach ukazywania się kolejnych odcinków powieści. Należeli oni do

** Prusowsftie inspiracje w Weselu dostrzegł A. Grzymała--Siedłecki. Zob. S. Fita, „Placówka" Bolesława Prusa, op. cit., s. X 99.

** B. Prus, Kroniki, op. Cit^ t II, s. 499—SIO.

** Ibidem, t. IV, s. 386; t V, s. 60, 212—214 i In.

pokolenia, które przywędrowało do Królestwa Polskiego już dawno, zmuszeni ciężkimi warunkami życia we własnym kraju — brakiem odpowiedniej ilości ziemi i pracy, przeludnieniem, surowymi rygorami administracyjnymi, obowiązkiem służby wojskowej. Stary bakałarz czuł się jeszcze Niemcem, ale jego córka, urodzona na ziemi polskiej (prawdopodobnie w Wólce, skąd właśnie przyjechali), zaczęła tracić poczucie przynależności narodowej; mówiła, że „pochodzi z Niemców”.

Inni koloniści podlegali podobnym procesom. Po polsku mówili nie gorzej niż po niemiecku, stawali się „utrakwistami”. W ten sposób chciał Prus zilustrować głoszoną od dawna tezę, że Niemcy spolonizują się wcześniej czy później i zostaną wchłonięci przez „miejscowy żywioł". Niebezpieczeństwo germanizacji zagrażało społeczeństwu polskiemu w zaborze pruskim, ale w Królestwie nie było ono zbyt wielkie.

Polonizujący się koloniści z Placówki zachowują jednak na razie odrębność grupową, tworzą zespół zwarty choć skłócony, spójny choć niejednolity wewnętrznie. Zmusza ich do konsolidacji stałe przenoszenie się z miejsca na miejsce. To „błędny naród” — mawiał Ślimak — który żyje „dziś tu, jutro tam”, jak Cyganie.

Z miejscową ludnością nie nawiązują bliższych kontaktów, ale też nie stwarzają sytuacji konfliktowych. Czują swoją wyższość nad chłopami, traktują ich z lekceważeniem i pogardą. Butni i ufni w swoją siłę chcą ekonomicznie podporządkować okolicę swoim interesom.

Ich kroki śledzi bez ustanku Ślimak, ogarnięty podziwem i wzrastającym lękiem. Z jego też perspektywy obserwują kolonistów czytelnicy. Ślimak dostrzega ich gospodarność, przedsiębiorczość, zapobiegliwość, dobrą organizację i wysokie tempo pracy. „Wartki naród te Szwaby — 3 — BN I/Ml (Prus: Placówka)