page0064

54

wrażenie właściwe i poznanie. Chwilowo pozostawimy na stronie, odkładając na później, badanie aktu poznania, a zachowamy tylko wrażenie właściwe. Czy jest ono natury fizycznej czy duchowej ?

Oba przeciwne zapatrywania były wygłoszone, w czem niema nic dziwnego: w metafizyce spotykamy wszelkie możliwe opinie, ale znaczna ogromna większość filozofów wypowiedziała się za psychologiczną naturę wrażenia właściwego. Nie robiąc nawet powyżej wzmiankowanego odróżnienia między wrażeniem właściwem a poznaniem, przyjęto, że odczucie, w całości wzięte, jest zjawiskiem psychologicznem, przemianą naszej świadomości, szczególnym stanem naszej duszy. Kartezjusz używał nawet tej formuły bardzo kategorycznej »Przed-mioty, które postrzegamy, mieszczą się w naszem rozumieniu«. Ciekawem jest, jak mało trudu zadają sobie autorowie dla dowiedzenia tej opinii; oświadczają że jest rzeczą oczywistą, co jest bardzo wygodne dla uniknięcia dowodów. Stuart Mili bez wahania utrzymuje »że umysł postrzegając przedmioty zewnętrzne może poznawać tylko własne stany«. A Renouvier, mniej jasno, wypowiada to samo arbitralne twierdzenie:    »Monadę stanowi

stosunek podmiotu do przedmiotu, znajdującego się w podmiocie«¹). Innemi słowy stawia się jako niewzruszoną zasadę »że duchowe tylko z ducho-wem wejść może w bezpośredni stosunek.« Na-

0 Ch. Renouvier i L. Prat. La nouvelle Mo-n a d o 1 og i e p. 148.

http://rcin.org.pl