PB040639

78 Higiena i dobrostan zwierząt gospodarskich

Tabela 2.31. Propozycje dopuszczalnych stężeń CO> NHj i HjS w pomieszczeniach dla zwierząt (wg różnych autorów)

	Kategoria zwierząt	DwuUcnck węgla %	Amoniak		Siarkowodór
			%	ppm	%	ppm 1
	Bydło dorosłe	0,30	0,026	26	0,01	10 j
	Cielęta	0.20	0.013	13	0.005	5 1
	Trzoda chlewna dorosła	0,25	0,026	26	0.01	io i
	Prosięta i warchlaki	0.20	0.013	13	0.005	5
	Konie dorosłe	0.30	0.030	30	0.01	10 j
	Owce dorosłe	0.30	0,030	30	0.01	10
I Jagnięta		0.25	0.013	13	0.005	5
| Drób dorosły		0.20	0,013	13	0.01	10
1 Drób młody		0.18	0.010	10	0.005	5

Wpływ amoniaku na zwierzęta

Amoniak jest gazem bezbarwnym o silnym charakterystycznym zapachu. dobrze rozpuszcza się w wodzie (1 obj. wody w temp. 0 °C rozpuszcza 1142 obj. amoniaku). Gęstość NH₃ względem powietrza wynosi 0.597. Powstaje przy rozkładzie związków organicznych zawierających białko (amonifikacja). W pomieszczeniach inwentarskich powstaje zatem z rozkładu kału i moczu, przy czym rozkład mocznika przebiega enzymatycznie, a rozkład innych substancji organicznych przebiega dzięki bakteriom beztlenowym (vide rozdz. 9.2).

Największe stężenie NH₃ występuje w strefie gnojowicowej, a następnie w strefie przebywania zwierząt. Stężenie amoniaku w pomieszczeniach wzrasta wraz ze wzrostem temperatury powietrza, w czasie poruszania gnojowicy przy jej przepompowywaniu oraz przy stosowaniu wentylacji podciśnieniowej w pomieszczeniach z podłogą szczelinową. Duże stężenie amoniaku występuje przede wszystkim w tych pomieszczeniach, w których niewłaściwie odbywa się usuwanie odchodów i jest niesprawna kanalizacja. Wówczas może przekraczać nawet 50 ppm. Także w obiektach ściółkowych, np. przy utrzymaniu drobiu, cieląt, bukatów i owiec na tzw. głębokiej ściółce, stężenie amoniaku w strefie nadściółkowej może przekraczać -szczególnie przy nicdowentylowaniu tych pomieszczeń - poziom 40-60 ppm. Natomiast w górnej warstwie ściółki, na głębokości ok. 3-5 cm stężenie amoniaku może sięgać nawet 600-1000 ppm.

Szkodliwe działanie amoniaku na zwierzęta rozpoczyna się od ostrego drażnienia spojówek oczu i błon śluzowych układu oddechowego. Na wilgotnych powierzchniach błon śluzowych amoniak wiąże się z wodą, tworząc zasadowy wodorotlenek amonowy, który przenika w głąb tkanki, powodując stany zapalne błon śluzowych i obniżenie ich lokalnej odporności. Wyróżnia się I- i 11-rzędowy efekt oddziaływania amoniaku na zwierzęta:

•    I-rzędowc efekty działania amoniaku to także oprócz zmian w układzie oddechowym - mętność rogówki, keratoconiunctivitis - stan zapalny rogówki i spojówki, blepharitis - stan ropny spojówek

•    II-rzędowo działanie amoniaku sprowadza się do: zmiany hemoglobiny w hematynę zasadową, przez co obniża się poziom hemoglobiny w ustroju, a poprzez wiązanie kwasu glutaminowego w glutaminę obniża się przemiana tlenowa, obniża się poziom frakcji y-globulinowych białek, następuje obniżenie odporności ogólnej organizmu.

Przy stężeniu NHj do 30-100 ppm obserwowane zmiany ze strony układu oddechowego mają charakter funkcjonalny i strukturalny. Obserwuje się wtedy zmiany o charakterze odwracalnym: wzrost sekrecji śluzu przez epithelium układu oddechowego, aby rozpuścić NH3, płytki oddech, aby zminimalizować wnikanie amoniaku do płuc, zwężenie oskrzeli, aby ograniczyć swobodne wdychanie powietrza i wzmocnić efekt płytkiego oddechu, hyperplazję epithelium, a szczególnie proliferację komórek śluzowych, aby zwiększyć wydzielanie śluzu.

Jeżeli koncentracja amoniaku jest wyższa od 100 ppm, wtedy występuje permanentne, strukturalne uszkodzenie płuc, sprowadzające się do uszkodzenia i zaniku ścian pęcherzyków i kolagcnizacji kapilar płucnych. Tym zmianom towarzyszy odma i ostra pneumonia. Mają one charakter nieodwracalny. Pod wpływem amoniaku obserwujemy także obrzęk płuc oraz wylewy krwawe do tchawicy i oskrzeli. Amoniak jest jednym z ważniejszych czynników środowiskowych usposabiających do występowania bakteryjnych schorzeń dróg oddechowych. Jest bowiem źródłem azotu dla bakterii Pasteurella multocida, w wyniku czego następuje zwiększone ich namnażanie się i przez to zwiększa się kolonizacja w małżowinach nosowych, a następnie w pozostałych odcinkach układy oddechowego.

Wysokie stężenia amoniaku prowadzą do porażenia nerwu trójdzielnego, czego następstwem może być spazm szpary głosowej, mięśni oskrzeli i tchawicy. Ponadto stężenie takie prowadzi do porażenia centralnego układu nerwowego, szczególnie okolicy rdzenia przedłużonego. Śmierć następuje wskutek porażenia ośrodka oddychania, wśród objawów drgawek i śpiączki. Dla młodych zwierząt toksyczne stężenie NH3 wynosi 0,03%.

Dopuszczalne stężenie tego gazu w budynkach dla zwierząt wynosi według różnych autorów od 10 do 30 ppm (tab. 2.31), natomiast Rozporządzenie MRiRW z dnia 2.09.2003 r. (Dz, U. z 2003 r., nr 167, poz. 1629). zakłada maksymalną zawartość NH3 20 ppm dla drobiu (kury, indyki, kacz ki, gęsi) lub 26 ppm dla pozostałych grup zwierząt gospodarskich.