P1100088

208 Jadwiga Stawnicka

wo” (Głowiński, Kostkiewiczowa, Okopień-Sławińska, Sławiński, 1976:15).

Innowacje frazeologiczne dotyczą zmian struktury i semantyki związków frazeologicznych na tle utrwalonego i zaaprobowanego ich zasobu odnotowanego w źródłach leksykograficznych. Są to innowacje zamierzone i funkcjonalnie uzasadnione. Nagłówek ma bowiem informować o temacie artykułu, ma być oryginalny i atrakcyjny, zachęcić do lektury wypowiedzi i wyrazić jej ideę przewodnia. Te cechy nagłówka zbliżają go do sloganu reklamowego. Slogan-nagłówek, mający zachęcić do przeczytania tekstu głównego reklamy, pełniący funkcję wprowadzającą, jest wyróżniony graficznie w celu nakłonienia do przeczytania tekstu reklamy, podobnie jak nagłówek artykułu. Różnice jednak między nimi urzeczywistniają się poprzez anonimowość sloganu w przeciwieństwie do nagłówka artykułu. Funkcja fatyczna sloganu polega na ściągnięciu uwagi odbiorcy i jednoczesnym zakończeniu komunikacji (Kamińska-Szmaj, 1996: 15), wykluczeniu repliki i dialogu. Ściągnięcie uwagi odbiorcy poprzez oryginalny nagłówek to jak preludium właściwego utworu, inicjowanie prowadzące do fazy intraterminalnej — zapoznania się z artykułem. „Chociaż poetyka tytułu prasowego i sloganu reklamowego różni się jeszcze wyraźnie, to ich funkcja jest podobna; przyciągnięcie za wszelką cenę (czasem nawet za cenę dobrego smaku) uwagi odbiorcy (Majkowska, Satkiewicz, 1999:186).

Innowacje realizują się poprzez modyfikacje, tj. przekształcenia strukturalne determinujące zmiany semantyczne, oraz poprzez defrazeologizację. Aktualizacja innowacji frazeologicznych realizuje się poprzez: użycie związku frazeologicznego w postaci kanonicznej w kontekście niezautomatyzowa-nym, użycie zmodyfikowanego połączenia w zautomatyzowanym kontekście (Bąba, 1988: 124-140) oraz pozorne użycie kanoniczne (defrazeologizacja iluzoryczna związku) (Majkowska, 1988:155-156).

Najczęściej spotykanym sposobem modyfikacji związków frazeologicznych w nagłówkach jest substytucja jednego z komponentów lub - rzadziej - dwóch komponentów. Modyfikacje struktury wprowadzają zmiany semantyczne prowadzące do reinterpretacji połączenia, zestawienia postaci tradycyjnej i zmodyfikowanej. Typ modyfikacji zależy od relacji pomiędzy komponentem wymienianym i wymieniającym.

Jeden z komponentów może być wymieniany na inny, charakteryzujący się brakiem podobieństwa dźwiękowego oraz styczności semantycznej z komponentem związku: Bujanie w fotelach (artykuł o zmianach personalnych w rządzie) - Wprost 26.09.1989 (por. pot. bujać w obłokach ‘myśleć o rzeczach nierealnych’); Kiszki VAT-em grają - Nie 6.01.2000 (pot kiszki marsza grają ‘o odczuwaniu głodu’);Z mitem u nogi (artykuł o trudnościach związanych z wejściem Polski do Unii) - Polityka 18.10.1997 (fraz. kula u nogi ‘przeszkoda, zawada, ciężar’); Gra na zwyżką (artykuł o wzroście cen dolara) - Wprost 1.10.1989 (por. grać na zwłoką ‘umyślnie, celowo opóźniać załatwianie jakiejś sprawy’); Nabici w małego fiata (o fikcyjnym losowaniu nagrody Fiata 126p między uczestnikami rozgrywek sportowych) - Wprost 3.06.1999; także, Nabici w papieża (o tajemniczym zniknięciu pieniędzy zbieranych przed wizytą papieża na Litwie) - Nie 16.09.1993 (por. pot nabić kogoś w butelką ‘oszukać kogoś’). W nagłówku artykułu o bezradności szpitali w rozwiązywaniu problemów, które niesie nowa reforma służby zdrowia, Szpital z obciętymi skrzydłami - Polityka 23.01.1999, modyfikacja związku frazeologicznego polega na wymianie komponentu - rzeczownika osobowego na nieosobowy {podciąć, spętać komuś skrzydła ‘zniszczyć czyjś zapał, spowodować czyjeś zniechęcenie, pozbawić kogoś możności działania’).

Człon wymieniany i wymieniający pozostawać mogą w relacji podobieństwa brzmieniowego, np. Chleb na wagą złotego - Wprost 14.01.1996 (por. fraz. coś jest na wagą złota ‘coś rzadkie, mające wielką wartość, bardzo kosztowne’.

Miedzy komponentem wymienianym i wymieniającym zachodzić może relacja antonimiczna, np. Biało na białym: siła wiosenno-letniej bieli sukni, spódnic, spodni, butów zabawi nas od stóp po sam czubek głowy (artykuł o wiosennej kolekcji) - Gazeta Wyborcza 29.04.1994 (por. czarno na białym ‘na piśmie, w druku; w sposób oczywisty, niezbicie’), Trzeźwi jak świnie (o ograniczeniu spożycia alkoholu w Polsce) -Nie 20.01.2000 (pot upić się jak Świnia ‘wypić ponad miarę’), Ręka niesprawiedliwości (Prokuratura generalna nie jest bezstronna) - Wprost 14.01.1996 (por. ręka sprawiedliwości ‘organa, władze sądowe’).

Defrazeologizacja polega na użyciu stereotypowego połączenia w kanonicznej postaci w specjalnie skonstruowanym (niezautomatyzowanym) kontekście, który uruchamia oscylowanie między odczytaniem realnym a strukturalnym związku. Defrazeologizacja iluzoryczna charakteryzuje się trójstop-niowością odczytania. Frazeologizm zostaje umieszczony w takim kontekście bądź tak zmodyfikowany, że najpierw odczytany zostaje literalnie². Dwupłasz-czyznowość interpretacyjna realizuje się za pośrednictwem oscylowania między możliwością odczytania strukturalnego a realnego, zespolenia odczytania

¹ Uwagi o defrazcologizacji pozornej patrz (Majkowska, 1988: 155).