P1100090

212 Jadwiga Stawnicka

właściwy odbiór tekstu. Oto kilka przykładów zabiegów aluzyjnych: Przymrużone oko prawa - Gazeta Wyborcza 5.04.1994 (art. o aborcji) (por. traktować coś z przymrużeniem oka ‘nie traktować czegoś poważnie’); Lekarz jak ryba — Polityka 7.01.1995 (o przyjmowaniu łapówek przez pracowników służby zdrowia) (por. fraz. pot. ryba bierze ‘ryba daje się łowić na przynętę’). W ostatnim przykładzie dokonująca się defrazeologizacja zwrotu koresponduje z wieloznacznością czasownika brać (tutaj w zn. ‘brać łapówki’). Inne przykłady: Jeszcze skóra... (o przedwczesnym wręczeniu medali tym, którzy przyczynili się do budowy Centrum Zdrowia Matki w Łodzi) — Polityka 8.06.1985 (por. dzielić skórę na niedźwiedziu ‘robić przedwcześnie plany nie-mające pokrycia w rzeczywistości’); Cudza kieszeń nie ma dna (o podwyżkach usług telekomunikacyjnych) — Polityka 8.02.1997 (por. beczka, studnia bez dna ‘o kimś, komu się daje dużo, nie mogąc go zaspokoić; o czymś, w co wkłada się dużo pracy, pieniędzy bez widocznego efektu’); Nie wylewać biznesu z żelatyną (o echach afery żelatynowej) — Polityka 28.02.1998); Jak gliny z konopii (o akcjach policji w walce z narkomanią) —Nie 29.10 1998 (por. wyrwać się, wyskoczyć jak Filip z konopii ‘powiedzieć coś nieodpowiedniego, niestosownego, pozbawionego sensu’).

Zaprezentowana charakterystyka sfunkcjonalizowanych innowacji zwrotów frazeologicznych świadczy o dość popularnym zabiegu przekształceń formalnych i semantycznych utartych związków w celu nasilenia ekspresyw-ności wypowiedzi. W nagłówkach prasowych pojawiają się nie tylko modyfikacje zwrotów frazeologicznych, ale także innych utartych związków, .jednostek powtarzalnych”, szablonowych połączeń. Na zakończenie przytoczymy kilka przykładów w celu wskazania interesującego materiału do ewentualnych późniejszych przemyśleń: modyfikacje przysłów, np. Gotówka czyni złodzieja (o korzyściach lokowania gotówki w banku)-Polityka 23.01.1999 (por. Okazja czyni złodzieja), Siekierka na kijek (o nominacji W. Piotrowskiego — adwokata, reprezentującego prezydenta w Komisji Konstytucyjnej) (por. Zamienił stryjek siekierkę na kijek); modyfikacje cytatów, np. Ćwiczę, więc jestem — „Polityka” 20.05.1995, Śmiecę, więc... sprzątam — „Dziennik Zachodni” 20.04.2000 (o zanieczyszczaniu środowiska) (por. cytat z dzieła Kartezjusza: Myślę, więc jestem), Od powietrza, głodu, ognia i injlacji... -Wprost 13.08.1988 (por. cytat z Apokalipsy: Od powietrza, głodu, ognia i wojny...). Często pojawiają się modyfikacje tytułów znanych filmów, książek lub piosenek, np. Tańczący z falami (o filmie „Waterworld” z K. Costnerem w roli głównej ze wspaniałymi scenami morskimi) — Wprost 20.08.1995, Tańczący z pluskwami (o zainstalowaniu podsłuchu w siedzibach partii) - Nie 9.04.1998 (por. Tańczący z wilkami), Bo do spółek trzeba dwojga - Polityka 19.07.1986 (por. Bo do tanga trzeba dwojga)', frazemów⁶, np. Obcym wstęp dozwolony (o budowaniu nowoczesnej gospodarki rynkowej w postkomunistycznej Europie) — Wprost 10.06.1999 (por. Obcym wstęp wzbroniony), Módl się i kacuj (artykuł o zabranianiu przez kościół robienia zakupów w niedzielę) — Nie 15.10. 1998 (por. Módl się i pracuj), Nawet powierzając kapitał specjalistom ponosi się ryzyko. Prędzej uwierzę w rozpustę bez grzechu, niż w zysk bez ryzyka - Twoja Wizja 1998/3 (por. grzech rozpustny).

Zestawienie postaci tradycyjnej z postacią zmodyfikowaną („... apel do masowej wyobraźni...”) (Miodek, 1981: 12) prowadzi do reinterpretacji znaczeniowej, ma zainteresować, zaciekawić grą językową i zachęcić do przeczytania artykułu. „Mówi się powszechnie coraz częściej - pisze J. Miodek -iż forma ujmowania przedmiotu, wyprzedzająca użycie rozumowej operacji odbiorczej, jest dziś dla psychologii odbioru tekstu prasowego czymś najważniejszym. Stąd - coraz częstsze wygrywanie na znajomej i przez odbiorców zapamiętanej nucie, eksploatowanie starych pomysłów. A wszystko - w celu osiągnięcia tak lub inaczej pojętej efektywności tekstu” (Miodek, 1981: 122). Właśnie „odświeżone” wykorzystanie starych pomysłów, zderzenie stereotypu z oryginalnością i nieszablonowością dynamizuje czytelnika zachęcając do zapoznania się z tekstem.

Bibliografia:

Bąba, S., 1982, „Główne typy innowacji frazeologicznych”, [w]: Stałość i zmienność związków frazeologicznych, red. A. M. Lewicki, Lublin, s. 17-25.

Bąba, S., 1989, Innowacje frazeologiczne współczesnej polszczyzny, Poznań.

Bąba, S., 1988, „Zagadnienia aktualizacji frazeologizmów w języku poetyckim Józefa Barana, [w:] Z problemów frazeologii polskiej i słowiańskiej V, red. M. Ba-saj, D. Rytel, Wrocław, s. 123-140.

Buttler, D. 1982, „Znaczenie strukturalne a znaczenie realne stałych związków wyrazowych (Paralele frazeologii i słowotwórstwa)”, [w:] Z problemów frazeologii polskiej i słowiańskiej I, red. M. Basaj, D. Rytel, Wrocław- Warszawa-Kraków, s. 49-56.

• Frazem -.... znak językowy, stanowiący nazwą potencjału treściowego (pojęcia), którą w danej sytuacji dla wyrażenia tego potencjału mówiący przywołuje (odtwarza) w charakterze jego względnie stałego symbolu." (Chlebda, 1991:27).