PICT0001 (29)

POWIEŚĆ POETYCKA

Konrad Wallenrod Adama Mickiewicza

■    To powieść poetycka, powstała w Rosji i wydana w Petersburgu w roku 1828, opatrzona zostaia mottem zaczerpniętym z Księcia Niccoló Machiavellego:

„Macie bowiem wiedzieć, że są dwa sposoby walczenia... trzeba być lisem i lwem”.

■    Akcja utworu osadzona zostaia w końcu XIV w. (historyczny Wallenrod byl mistrzem krzyżackim w latach 1391-1393), gdy Krzyżacy zagrozili Litwie ostateczną zagładą.

■    Główne postacie to bohater tytułowy - Konrad Wallenrod, pustelnica zamknięta w wieży (Aldona), prowadząca co noc potajemne rozmowy z Konradem, i wajdelota Halban.

Co się dzieje?

Wallenrod - wielki mistrz krzyżacki skrywa wielką tajemnicę. Czytelnik poznaje ją głównie z Powieści wajdeloty, śpiewanej przez przebranego za żebraka Halbana. To pieśń o Walterze Alfie, Litwinie, który jako dziecko schwytany został przez Krzyżaków i wychowany przez wielkiego mistrza. Miłości do ojczyzny nauczył go wówczas jeniec Halban. Podczas kolejnej wojennej potyczki Alf wraz z Halbanem przeszedł na stronę rodaków. Alf poślubił córkę księcia Kiejsuta, Aldonę, lecz „szczęścia w domu nie znalazł, bo go nie było w ojczyźnie”. Dostał się znowu do obozu krzyżackiego i podstępem zdobył tytuł wielkiego mistrza. Ostatecznej zemsty dokonał, prowadząc wojnę z Litwą niedbale i z wielką szkodą dla Krzyżaków. Po klęsce tajny trybunał zdemaskował Konrada i skazał go na śmierć. Konrad pożegnał się z Aldoną, wyjawił sędziom pobudki swego czynu i - popełnił samobójstwo.

Jaki to ma sens?

Mickiewicz pisze do Polaków w czasach niewoli.

Fabuła Konrada Wallenroda sięga do zamierzchłej przeszłości. Jest to jednak historyzm pozorny - hi-storyzm maski. Utwór odnoszono do współczesności i interpretowano jako parabolę sytuacji człowieka XIX w. W roku 1830 utwór został również odczytany jako pobudka do powstania: „Słowo stało się ciałem, a Wallenrod - Belwederem” - powiedziano po nocy listopadowej.

Poemat był początkowo rozumiany jako apoteoza zdrady

Na podstawie przedstawionego w nim zagadnienia sformułowano ideę wallenrodyzmu, czyli działania podporządkowanego przeświadczeniu, że bezgraniczna miłość ojczyzny usprawiedliwia wszelkie czyny podjęte dla jej dobra - hasłu: cel uświęca środki. Później dostrzegano w utworze nie pochwałę zdrady, lecz tragizm wynikający z konieczności wyboru nieetycznej drogi. Wallenrod pozostaje wierny swojej ojczyźnie, zdradzając jednocześnie zakon. Jest zmuszony porzucić drogie mu ideały chrystianizmu i rycerskości, a nawet zaprzeczyć im. Czyni to dla ratowania ojczyzny przed zagładą, w jego systemie etycz

nym dobro ojczyzny stanowi bowiem wartość najwyższą.

Ważnym tematem utworu jest rola pieśni i poezji w życiu narodu

Poezja narodowa spełnia rolę mistrza, który uczy miłości ojczyzny, budzi i utrwala w ludziach uczucie patriotyzmu.

■    Na wzór poezji tyrtejskiej rozpala w narodzie nienawiść do wroga i pragnienie walki o ojczyznę, mobilizuje ludzi do działania na rzecz kraju, nawet do poświęcenia siebie.

■    Pieśń zawiera wzorce postępowania i zachowania, które mogą przejąć młodsze pokolenia.

■    Poezja zawiera prawdę o dziejach narodu, przechowuje i utrwala jego historię, przekazuje ją młodszym potomkom („Stoi na straży narodowego pamiątek kościoła”).

■    Poezja organizuje więź, łączność między starszymi a młodszymi pokoleniami, a tym samym jest wielką siłą scalającą naród, stanowiącą o jego istnieniu - „O wieści gminna! Ty arko przymierza / Między dawnymi i młodszymi laty. / W tobie lud składa broń swego rycerza, / Swych myśli przędzę i swych uczuć kwiaty” (Pieśń wajdeloty).