PICT0001 (32)

■ wielka miłość romantyczna I jedna z płaszczyzn biografii bohatera, temat części IV

Bohaterowie

Główny, łączący wszystkie części bohater romantyczny:

•    Gustaw-Konrad.

| Bohaterowie zbiorowi: lud, młodzież polska, Rosjanie.

•    Kapłani:

Ksiądz w cz. IV, ksiądz Piotr w cz. III.

Przegląd zawartości Dziadów

Cz. II - inscenizacja obrzędu dziadów (moralność ludu)

Ta część przedstawia stary, ludowy obyczaj - święto dziadów, które przypada w noc przed Zaduszkami, a polega na przywoływaniu duchów zmarłych, by pomóc im dostać się do nieba. W części II obserwujemy gromadę wieśniaków, prowadzącego obrzęd Guślarza i kolejne duchy, które pojawiają się i znikają. Są to dusze dzieci, okrutnego pana i dziewczyny. Pojawia się także Widmo, które milcząco podąża za Pasterką, lecz nie chce zniknąć nawet wobec zaklęć Guślarza.

Cz. IV - dom Księdza, wizyta Pustelnika - Gustawa, trzy godziny: miłości, przestrogi, rozpaczy, „nieskuteczne” samobójstwo (studium miłości)

Przenosi odbiorcę do domu Księdza. Jest nadal noc Zaduszek i na plebani zjawia się Pustelnik. Rozmowa między Księdzem a dziwnym gościem zawiera się w trzech godzinach: miłości, rozpaczy, przestrogi. Dowiadujemy się o tragicznych dziejach Pustelnika - o jego nieszczęśliwej miłości do kobiety, która poślubiła innego mężczyznę, o rozpaczy graniczącej z obłąkaniem, o nieufności Pustelnika do ksiąg i wiedzy - chwilami rozmowa ta przypomina klasyczno-romantyczną dyskusję. Cała rozmowa i wizyta jest zaprzeczeniem racjonalizmu: oto w początkach drugiej godziny Pustelnik okazuje się Gustawem - dawnym uczniem Księdza, gdy ta godzina mija, Gustaw przebija się sztyletem... i żyje nadal. Głównym tematem IV części jest miłość romantyczna, jej siła i jej niszczące działanie, dlatego często nazywana jest wielkim studium miłości. Wszystko wskazuje na to, że Widmo z części II i Gustaw z części IV to ta sama osoba. W części III przekształci się w Konrada.

Cz. III - scena więzienna (represje rosyjskie, patriotyzm młodych), Wielka Improwizacja (monolog Konrada wadzącego się z Bogiem), Widzenie księdza Piotra (wizja Polski jako zbawiciela narodów), obraz dworu Senatora, historia Rollisona, Salon warszawski: obraz patriotów i arystokracji.

| I - scena więzienna - nieszczęśliwy kochanek Gustaw przeistacza się w bojownika o wolność ojczyzny I Konrada, cala scena podejmuje temat męczeństwa polskiej młodzieży tego czasu.

•    II - Wielka Improwizacja - to monolog Konrada, który zbuntowany zwraca się do Boga, żądając władzy, mógłby bowiem wykorzystać ją dla dobra narodu. Dumny Konrad oskarża Boga i przegrywa ten pojedynek.

•    Widzenie księdza Piotra - jest . objawieniem, aktem jasno-

widztwa, jakie zesłał Bóg na skromnego księdza bernardyna. Jest to scena objawiająca dzieje Polski na wzór męczeństwa Chrystusa - najważniejsza literacka realizacja hasta mesjanizmu narodowego.

•    Sen Senatora - to scena ataku diabłów na grzeszną duszę Nowosilcowa.

•    Salon warszawski - podejmuje temat oceny społeczeństwa

polskiego, elity rządzącej i młodych patriotów, przedstawionych w kontrastowym zestawieniu (tu ważny jest epizod przedstawiający dzieje Cichowskiego).

Scena VIII - Pan Senator - satyra na Senatora i jego służalcze otoczenie, osią fabularną jest tu los katowanego spiskowca Rollisona i interwencja jego niewidomej matki, która usiłuje wydobyć go z więzienia. Charakterystyczny także jest epizod z Doktorem I naczelnym donosicielem Senatora. Ów marny człowiek ginie od pioruna podczas burzy. Warto wiedzieć, że taka właśnie śmierć spotkała ojczyma Juliusza Słowackiego - pana Becu.

•    Kończy tę część scena DC-Noc dńadów, która wyjaśnia tajemniczą sylwetkę Widma ze sceny II - najprawdopodobniej nie byl on umarłym, w scenie końcowej widzimy go po raz ostatni wśród tłumu zesłańców.

•    Ustęp - tu podróż skazańców na zesłanie - staje się podstawą do kolejnych części - opisów Rosji carskiej i jej despotyzmu. Są to: Droga do Rosji, Przedmieścia stolicy, Petersburg, Pomnik Piotra Wielkiego, Przegląd wojska. Oleszkiewicz i wiersz Do przyjaciół Moskali.

21