PICT2666

#V* Caęac IV. Tmp mmctc

aby każdy akwid miał aowwć okazać om tom caoidi hłwkkh wpmomm dowody swojego bółu i żalu; konieczne jot, aby istota czująca, kaw* przeżyje tkliwa marżę, ukochaną małżonkę* szczerego przyjaciela, ^****^1 ar zgryzotach swoich pocicdKi okazowe szacunek kb prochom/ * Zasadniczą sprawą naje saę uczuciowa więź pomiędzy tym, kto odszedł, • tym, kao pozostał. Właśnie pod kątem tego osobistego stosunku rozważa «ę,c» należy przedsięwziąć.

Des umtbeata es de Pimfbtemce des msńtuiwm fsmebres sur les aw>i (O grobach i wpływie instytucji pogrzebowych na obyczaje) J- Girarda, jeden z nie nagrodzonych memoriałów, zawiera dokładną analizę poglądów na tę sprawę. Przede wszystkim śmierć zdefiniowano tam nie jako utnię życia, lecz jako rozłąkę wielu kochających się istot. Jest ona tak tamo śmiercią drugiego człowieka jak naszą i tylko dla drugiego jest własną tiwiwr^- „Kiedyś opłakiwać będę tych, którzy są mi drodzy, albo ja będę opłakiwany.” Dlatego myśl o śmierci nie zachęca już, jak w epoce Horacego albo w średniowiecznej ars moriendi, do używania życia: „Na tę snyij udręczona dusza chciałaby cała się otworzyć, aby osłonić przedmioty swoich uczuć... Ileż starań, ile dowodów miłości chciałoby się im okazać? Jak gorzko wyrzucamy sobie zmartwienia, jakich im przysporzyliśmy, chwile, które spędziliśmy z dala od nich—”

Takie są uczucia człowieka roku 1800. A także te, które zazwyczaj dyktuje narura. Ale te naturalne uczucia „wypaczyła” rełigia. „Owa wzruszająca cześć, jaką pierwsi ludzie oddawali zmarłym, stała się początkiem błędu, źródłem nieszczęść. Zabobon zrodził się pośród grobów”, przybierając dwie formy: pierwsza to bezsensowny lęk przed zmarłymi, przed duchami, „ohydnymi widmami i upiorami”, to straszne i kłamliwe oblicze śmierci. Drugą jest wiara w modlitwę za zmarłych. „Człowiek wyrzekł się świateł rozumu..., nie czci już bogów wzniosłymi inwokacjami [był to kult bardzo uproszczony, wolny od szkodliwych przesądów], lecz w uciążliwy sposób, przez bolesne umartwienia albo okrutne ofiary. Kapłan utracił swój boski charakter [wyrzekając się prawdziwej filozofii i przyszłego pozytywizmu). Kult był już tylko profanacją najświętszych praw, a głos nieba — już tylko krzykiem przerażenia i chciwości. [Poczynając od średniowiecza Kościół, owa szkoła zabobonu, winien jest temu, że śmierć zaczęła budzić strach.) Gdyby zebrać niezliczone nieszczęścia spowodowane przez zabobonny lęk przed śmiercią i przed egzystencją, jaka ma po niej nastąpić (to o nieśmiertelności, którą zalicza się do zabobonów), ujrzelibyśmy w człowieku niewolnika, którego z bogami łączą tylko krwawe związki/* „Instytucje pogrzebowe” naszej chrześcijańskiej przeszłości „wzięły początek z tego samego źródła co zabobonne poglądy”. Nie ma mowy, żeby je wskrzeszać. Niektórzy pomyślą nawet, że są one w równym stopniu jak rewolucja odpowiedzialne za nieprzystojność sposobu grzebania zmarłych. Kościół skierował dawny kult

gaułych ku duszy nieinucndnei, poświęcając fei całą uwagę, a dato wyrzucił na gnśctimko.

Ak to, od na rumach Kościoła zapanowało w obyczajach, nie iest lepsze: jest to materializm. .Jeszcze nkbfzpicc7nirjiiy jest poniżający i zimny materializm, który unicestwiłby wpływ moralności i <**»■*■" rządu i sparaliżowałby jeden z głównych środków jego władzy... Zabobon może posłużyć do łączenia ludów, do zjednoczenia władzy w rękach wodza, matenalizm natomiast niszczy wszelką magię porządku społecznego , przerywa ten święty łańcuch schodzący z nieba, aby uszczęśliwić tę ziemię {ten święty łańcuch to rełigia filozoficzna, możliwa do przyjęcia dla rozumu]. A wtedy nie ma już nadziei dla cnoty, wędzidła dla zbrodni ani pociechy db smutku {pociechę postawiono tutaj na równi ze sprawiedliwością}... Należy saę więc jednakowo boć materializmu i zabobonów.”

W STRONĘ KULTU ZMARŁYCH

Niektórzy autorzy memoriałów nie życzyliby sobie rozbicia na „sekty”, to znaczy rełigie: .Ludzie wszystkich sekt znajdą się jeden przy drugim w tym spokojnym przybytku, gdzie jak się wydaje, różnice poglądów me będą wywoływać między nimi niezgody” (Duval}. Dlatego na idealnym cmentarzu nie będzie krzyża.

Trzeba natomiast stworzyć kult: „Nie wprowadzajcie kuku zmarłych, zanim nie przedsięweźmiecie pewnych środków ostrożności Kult ten powinien budzić zbawienne obawy, nie budząc próżnych leków.” Ceremonie winny być „jednocześnie proste i wzruszające”, przemawiać do wrażliwości, kierując ją „ku celom moralnym i religijnym.”³¹ Ceremonie te będą więc laickie, nawet jeżeli dołączyłyby się do nich nabożeństwa jakichś wyznań, które będą jedynie tolerowane.

Pó zgonie przewiduje się wystawienie zwłok {„starajmy się utrzymać zwyczaj wystawiania zmarłych”), przy czym, według Durala i Girarda, twarz powinna być odkryta według od stuleci zarzucanej tradycji {utrzymującej się jedynie na Południu Francji), bo w ten sposób dłużej zachowa się „więź ze zmarłymi". Stare ceremonie to właśnie miały na celu. Trzeba je zastąpić wystawianiem zwłok na widok publiczny w domu i w świątyni, świątyni oczywiście nie wyznaniowej.

Zaleca się również balsamowanie, z tych samych względów*, co wystawianie zmarłego z odsłoniętą twarzą. „Sztuka przekazuje nam rysy tych, których kochaliśmy; byłoby jeszcze lepiej, aby posłużyć się jej magiczną mocą w celu nadania pozorów żyda organom zwarzonym przez śmierć i zwieść uczucie, które ożywiłoby nieme zwłoki, aby można z nimi rozmawiać i mieć ich za świadków naszych czystych wspomnień.” Pragnienie zachowania jak najdłu-

12 — Człowiek I MOC