Podział bibliografii (1)

oraz osobowe przedmiotowe. Cecha przedmlotowolcl oznacza, ic wykazuj;} one piśmiennictwo, którego przedmiotem (tematem) jest dane terytorium bądź dana osoba - tego terytorium czy tej osoby dotyczące.

Drugi aspekt podziału spisów bibliograficznych oparty jest na ich pełnym bądź ograniczonym zakresie i zasięgu, czyli na sposobie wyznaczenia charakteryzujących te spisy cech treściowych oraz wydawniczo-formalnych. Mówi się o pełnym zakresie bibliografii, gdy ujmowane w niej piśmiennictwo obejmuje dokumenty wszelkiej treści; zakres ograniczony oznacza uwzględnienie tylko części pola semantycznego -wybór działu wiedzy, dziedziny, tematu jako podstawy gromadzenia materiału. Gdy zaś chodzi o zasięg, mamy do czynienia z jego pięcioma typami; zasięgiem chronologicznym, językowym, terytorialnym, formalnym i autorskim. Zasięg może być nieograniczony (pełny) albo ograniczony. W pierwszym przypadku oznacza to objęcie spisem bibliograficznym dokumentów wydanych czy powstałych w każdym czasie, we wszystkich językach, opublikowanych we wszelkich miejscach, reprezentujących wszelkie formy wydawnicze i piśmiennicze oraz będących wytworem działań twórczych różnych autorów. Zasięg ograniczony polega na określeniu przedziału czasowego dla rejestrowanego piśmiennictwa (granicy dolnej i górnej lub przynajmniej jednej z nich, wyborze dokumentów w pewnych językach i wydanych w wybranych krajach, reprezentujących tylko niektóre formy wydawnicze czy piśmiennicze oraz pochodzących nie od wszystkich autorów.

Przyjmując zakres i zasięg jako podstawę drugiego podziału rodzajowego bibliografii, wyróżniamy bibliografie ogólne, które mają pełny zakres i zasięg terytorialny nieograniczony albo obejmujący przynajmniej terytorium jednego państwa, oraz bibliografie speęjalne, mające zakres ograniczony lub zakres pełny przy ograniczonym zasięgu autorskim bądź formalnym. Do ogólnych zaliczamy tzw. bibliografie po* wszechne (uniwersalne) o zasięgu światowym, dziś już niespotykane: taką bibliografią była w założeniu Bibliotheca universalis slve catalogus omnium scriptorum in tribus linguis: latina, graeca et hebraica Konrada Gesnera (1545-1555). Drugim przykładem bibliografii ogólnych są bibliografie narodowe pojmowane jako zespól (system) spisów, obejmujących różne typy dokumentów. W odniesieniu do nich trzeba podkreślić, że mogą one reprezentować tzw. typ państwowy (rejestrują wówczas produkcję wydawniczą państwa), narodowy (obejmują piśmiennictwo danego narodu powstające w różnych krajach) lub Językowy (wykazują wydania w języku narodu, niezależnie od miejsc ich publikacji i narodowości autorów).

Jeżeli natomiast kryterium podziału (trzeciego) uczynimy ogólny zasięg chronologiczny, wyodrębnione zostaną bibliografie: bieżące -które rejestrują w odcinkach, w sposób ciągły, publikacje ukazujące się

ar

w oznaczonych kolejnych okresach czasu; retrospektywne - wykazujące dokumenty wydane w zamkniętym okresie minionym; prospektywne - obejmujące publikacje zamierzone, przygotowane do ogłoszenia.

Gdy jako podstawę podziału spisów przyjmiemy metodę doboru materiałów, pozwoli to wyróżnić bibliografie kompletne - dążące do ujęcia wszystkich dokumentów w przyjętym zakresie i zasięgu (takie tendencje przejawiają bibliografie narodowe oraz terytorialne i osobowe podmiotowe), z drugiej zaś strony bibliografie selekcyjne, w których dokonuje się wyboru dokumentów zwykle w aspekcie merytorycznym ich wartości, aktualności, przydatności, znaczenia

Zc względu na metodę sporządzania ólrisu mamy do czynienia z bibliografiami prymarnymi, w których opisygialeriałów wykonuje się na podstawie ich bezpośredniego oglądu (z autopsji), oraz pochodnymi, które opisy przejmują z innych spisów bibliograficznych, z reguły z bibliografii narodowej jako mającej charakter wzorcowy i reprezentującej w pełni typ bibliografii prymarnej.

Skoro kolejnym kryterium podziału stanie się zawartość pozycji spisu, wyłonią się dwie kolejne kategorie: bibliografia rejestracyjna, za wie rająca wyłącznie opisy, i bibliografia adnotowana, w której opisy są uzupełniane adnotacjami. Jeśli zamiast adnotacji wprowadzane są analizy dokumentacyjne (abstrakty), będące sformalizowanymi charakterystykami treści, mówimy o bibliografiach analitycznych bądź dokumentacyjnych. Gdy adnotacje lub analizy zawierają oceny treści dokumentów, takie bibliografie są określane jako krytyczne.

Przyjęcie jako ostatniej, piątej podstawy podziału, przeznaczenia bibliografii, daje w wyniku cztery rodzaje: bibliografie naukowe, bibliografie służące upowszechnianiu wiedzy (popularnonaukowe), handlowe (wydawnicze i księgarskie) oraz bibliofilskie, opracowywane i wykorzystywane przez miłośników książki pięknie wydanej, rzadkiej i cennej. W tych kategoriach, jak zresztą i w innych odmianach rodzajowych, występują różne formy — np. wśród bibliografii wydawniczych mamy do czynienia ze spisami przedstawiającymi wieloletni dorobek publikacyjny, rocznymi katalogami i zapowiedziami, ofertami i dysponenda-mi. Ody idzie o bibliografię księgarską, występują w niej obszerne katalogi składowe w rodzaju amerykańskiego Books in Print czy niemieckiego Perzeichnis Ueferbarer BUcher (VIB), wydawanych corocznie wraz z uzupełnieniami i mających wersje komputerowe. Ponadto - katalogi ofertowe dużych księgarń oraz szczególnie cenne katalogi antykwaryczne i aukcyjne; także różnego rodzaju prospekty i zestawienia tematyczne. Nie istniejąca już państwowa „Składnica Księgarska" wydawała zarówno „Katalog Składowy" w trzech rodzajach (spis alfabetyczny; przedmiotowy i wykaz roczny), jak i prospektywne „Zapowiedzi Wydawnicze”.

43