Scan4 (8)

Celem niniejszej pracy jest próba zdefiniowania pojęcia geografii bezpieczeństwa oraz wskazanie przedmiotu badań i zakresu jej zadań, zarówno w sferze praktyki, jak i teorii badań naukowych. Ponadto, zostały tu przedstawione metody i techniki badawcze, reprezentatywne dla tej dyscypliny naukowej. Chodzi bowiem *

0    to, że zakres geografii bezpieczeństwa wykracza poza obszar zainteresowań geografii wojennej i wojskowej, tak jak i bezpieczeństwo wykracza poza wymiar militarny, czy postrzeganie samego zjawiska wojny. Wskazane jest więc określenie tego obszaru, swoistego pola badań, w tym głównie zakresu zainteresowania geoinformacyjnego i geoprzestrzennego. Szczególne znaczenie ma przedstawienie możliwości wykorzystania dotychczasowego dorobku praktyki i teorii zespołu nauk geograficznych, w tym również geografii wojennej i wojskowej, w kontekście wspierania działań, procesów i struktur funkcjonujących w sferze bezpieczeństwa, szczególnie w wymiarze krajowym - dla podnoszenia ogólnego poziomu bezpieczeństwa naszego państwa i przeciwdziałania zagrożeniom rodzącym się na gruncie współcześnie szeroko pojmowanej globalizacji świata oraz podejmowania w tym zakresie wyzwań.

Podnoszenie poziomu bezpieczeństwa państwa, w najogólniejszym rozumieniu, to zapewnienie możliwie maksymalnych zdolności obronnych (ochronnych) kraju (ekonomicznych, militarnych, społecznych i in.), ochrony ludności i środowiska, nienaruszalności i integralności terytorialnej oraz niezawodności i ciągłości funkcjonowania państwa w zasadniczych jego sferach, gwarantujących stabilny rozwój i dobrobyt ogółu społeczeństwa na gruncie zrównoważonego rozwoju¹. Pomimo tak ogólnikowych stwierdzeń wydaje się, że w tym miejscu nie ma potrzeby szerszego wyjaśnianie powyższych kwestii, pomimo ich - jak często wynika z praktyki - różnego pojmowania przez konkretne kręgi społeczeństwa naszego państwa, inne państwa oraz struktury transnarodowe. Na bezpieczeństwo narodowe składa się również turbulencja procesów rozwoju i ich trudna przewidywalność, a także wzajemny wpływ wielu czynników generujących zagrożenia wewnętrzne

1    zewnętrzne² oraz stawiających pytania i wyzwania przed współczesnym i przyszłym światem o jego dalszy kształt, co nie jest bez wpływu na każde państwo i sfery jego działalności.

Wydaje się, że przeniesienie doświadczeń geografii wojennej i wojskowej na pole bezpieczeństwa państwa powinno dać istotny asumpt nie tylko dla rozwoju nauki, lecz także, co jest równie istotne, przyczynić się do podnoszenia poziomu bezpieczeństwa państwa. W systemie nauk wojskowych wyodrębnia się geografię wojenną i wojskową których przedmiot i zakres badań został ściśle określony i zweryfikowany podczas wielu militarnych konfliktów i wojen. Zarówno geografia

wojenna, jak i wojskowa, odgrywały wielką rolę w procesie przygotowania i prowadzenia wojny oraz .działalności samych sił zbrojnych, dostarczając wielu danych i informacji niezbędnych w procesie podejmowania decyzji podczas przygotowania i prowadzenia działań militarnych oraz w wielu innych aspektach działalności bojo^ węj wojsk.    ■    f

Rola geografii wojennej na przestrzeni dziejów ciągle wzrastała, a zakres jej badań ulegał poszerzaniu, zarówno w.ujęciu przedmiotowym, jak i przestrzennym. Do pozyskiwania danych (geodanych)³ i informacji geograficznych (geoinformacji)⁴ zastosowano najnowocześniejsze technologie, techniki i narzędzia. Powstały odpowiednie struktury organizacyjne, których zadaniem było organizowanie procesu pozyskiwania informacji, ich przetwarzania, aktualizowania i dostarczania stosownych produktów geoinformacyjnych dowództwom, sztabom i wojskom wszystkich rodzajów sił zbrojnych i wojsk oraz szczebli dowodzenia. Działalność ta była dość hermetyczna i ograniczała się głównie do wymiaru militarnego oraz samych sił zbrojnych.

Z uwagi jednak, iż po drugiej wojnie światowej nastąpiły nowe procesy społeczno--gospodarcze, szczególnie technologiczne, które miały wymiar globalny i dotyczyły każdej działalności, narodziło się pojęcie globalizacji. Na gruncie dominacji militarnej wyrosły duże super potęgi: Stany Zjednoczone i Związek Radziecki, które realizowały swoje interesy w skali świata, doprowadzając do jego dwubiegunowości. Dominacja dotyczyła nie tylko regionu związanego z położeniem potęg - skali regionalnej - ale objęła także cały świat, doprowadzając do wyścigu zbrojeń, kolej* nych podziałów w sferze ekonomicznej, powstania „żelaznej kurtyny”, podziałów na strefy wpływów, izolacji i wielu innych negatywnych zdarzeń. Po rozpadzie Związku Radzieckiego dominującą rolę w świecie zaczęło odgrywać tylko jedno supermocarstwo - Stany Zjednoczone. W tej sytuacji zażegany został problem wojny globalnej, szczególnie w wymiarze militarnym, między tymi mocarstwami. Nie oznacza to jednak, że po rozpadzie układu dwubiegunowego („zimnowojennego") na świecie nastąpił pokój i dobrobyt, gdyż okazało się, że „gorący pokój po zimnej wojnie” nie przyniósł wcale ze sobą czasów stabilniejszych⁵. Nieustającym ciągle problemem są zagrożenia o różnorodnym zasięgu, charakterze i specyficznej naturze. Obok tzw. „nowych-starych” zagrożeń pojawiły się nowe, od ekologicznych do kulturowych włącznie, rozwinęły się działania pozamilitarne, chociaż realizowane w dużej części siłami zbrojnymi, w celu stabilizowania sytuacji, utrzymania pokoju i przeciwdziałania konfliktom lokalnym, czy regionalnym. Można zauważyć, że dominująca w okresie dwubiegunowego świata filozofia wojny została zastąpiona filozofią pokoju, chociaż nie przez wszystkie kraje realizowana w praktyce.

9

1

   Patrz: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, z 2 kwietnia 1997 r. (DzU z dnia 16 lipca 1997 r., nr 78, poz. 483), art 146, ust. 4, W zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach Rada Ministrów w szczególności: [...] 7) zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny, 8) zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa [...].

2

   VV gruncie rzeczy trudno jest precyzyjnie rozdzielić wpływ zagrożeń wewnętrznych od zewnętrznych, gdyżjedne mogą rodzić drugie. Ogólnie jednak przyjęto stosować umownie taki podział zarówno na gruncie praktyki, jak i nauki.

3

Geodane - dane geoprzestrzenne - dane przestrzenne dotyczące Ziemi i wszelkich obiektów przestrzennych z nią związanych: synonim danych geograficznych; J. Gaździcki, Leksykon geomatycz-ny, Polskie Towarzystwo Informacji Przestrzennej, Warszawa 2002, s. 31.

4

⁸ Geoinformacja - informacja uzyskiwana na drodze interpretacji danych geoprzestrzennych; synonim i często używany skrót informacji geograficznej, stosowany również dla podkreślenia interdyscyplinarnego charakteru terminu nie ograniczającego się do geografii jako nauki; J. Gaździcki, wyd. cyt., s. 32

5

B. Góralczyk, W jakim świecie będziemy żyii według raportu UNESCO, Polska 2000 Plus, nr 2, wyd. Elipsa, Warszawa 2000, s. 27.