Przechwytywanie w trybie pełnoekranowym 07 20090156 bmp

I> M<<Juail. 7łw«i hemtmiknwania mnowtgft. Wm£jwa 200? ISBN M7S-K5-OI-ISIS3-M, Oby WN PWN 2007

5.3. Początki: szkoła frankfurcka i krytyczna teoria kulturowa 129

nej, wyrażonej w pracach Richarda Hoggarta, Raymonda Williamsa i Sluaria Maila. Krytyka ta z początku wzięła za swój cel komercyjne przyczyny kulturalnego ..wykorzenienia”, pragnąc przemawiać w imieniu robotnika-konsumenta kultury masowej, traktowanego raczej jako ofiara (i nie tylko) niż jako czarny charakter historii. Chodziło o rehabilitację ludzi, gdyż na karb ich rzekomo ..niskich gustów" często składano niską jakość kultury masowej. Mniej więcej w tym samym okresie (lub nieco wcześniej) w Ameryce Północnej toczyła się podobna debata (zob. Rosenberg, Wbite 1957), w której wymownie odpierano zarzut banalności kultury' masowej. Od tego czasu sama „kultura masowa" w znacznej mierze uwolniła się od piętna niskiej jakości, choć wiązało się to w znacznej mierze z zarzuceniem używania dawnego pojęcia kultury masowej.

Z punktu widzenia dalszego międzynarodowego rozwoju koncepcji komunikowania masowego i rozważań nad charakterem „kultury mediów" wpływ rozmaitych sporów lokalnych okazał się znacznie mniejszy niż wpływ idei czerpiących z myśli neomarksisiowskiej, które narodziły się i rozprzestrzeniły w okresie powojennym. Pojęcie „teoria krytyczna" odnosi się do długiej i zróżnicowanej tradycji, u której początków legły prace grupy uczonych z frankfurckiej marksistowskiej szkoły stosowanych nauk społecznych, którzy wyemigrowali z Niemiec po roku 1933. Najważniejszymi członkami tej grupy byli Max Ilorkheimer i Theodor Adorno, ważną rolę odegrali jednak również inni, jak Leo Lowenthal, Herbert Marcuse i Walter Benjamin (zob. Jay 1973; Hardt 1991).

Szkołę założono pierwotnie z myślą o analizie ewidentnej klęski rewolucyjnej zmiany społecznej, zapowiadanej przez Marksa. Wyjaśnienia lej klęski poszukiwano w zdolności „nadbudowy” (czyli przede wszystkim idei i ideologii znajdujących swój wyraz w mediach masowych) do niweczenia skutków działania materialnych i historycznych sił zmiany ekonomicznej (i obietnic Oświecenia). Wydawało się, że historia (w interpretacji Marksowskicj) „poszła w złym kierunku", ponieważ ideologie klasy dominującej zaczęły warunkować bazę ekonomiczną, przede wszystkim w drodze generowania „fałszywej świadomości" wśród mas pracujących. Towar jest głównym narzędziem tego procesu. Teoria utowaruwienia ma swój początek w Zarysie krytyki ekonomi politycznej Marksa, gdzie zauważa on. iż przedmioty zostają utowarowione, gdy zyskują wartość wymienną, oprócz zwykłej wewnętrznej wartości użytkowej. W ten sam sposób produkty kultury (w postaci obrazów, idei i symboli) są tworzone i sprzedawane jako towary na rynku medialnym. Konsumenci mogą je wymieniać za satysfakcję psychiczną, zabawę i iluzoryczne poczucie naszego miejsca w święcie, które często skutkuje zaciemnieniem prawdziwej struktury społeczeństwa i naszego w niej podporządkowania (fałszywa świadomość).

Marcuse (1991) określił masowe społeczeństwo konsumpcyjne opierające się na handlu, reklamie i powierzchownym egalitaryzmie jako „jednowymiarowe”. Media i „przemysł kulturalny" w ogóle były implicite ważnym elementem tej krytyki. Wiele spośród tych koncepcji pojawiło się w latach czterdziestych w pracach Adorna i Ilorkhcimera (1994), zawierających ostre, pesymistyczne zarzuty pod adresem kultury masowej. Krytykowano ją za uniformizację, kult techniki, mono-l tonię. eskapizm i produkcję fałszywych potrzeb, redukcję jednostek ludzkich do