pic 11 06 073450

lepsza" - „cudza tożsamość gorsza”), co oczywiście jest konstrukcją społeczną, wzmacnianą odmiennym zakorzenieniem kulturowym owych tożsamości. Jak pisze Gellner (1991: 90) „głęboki konflikt w Ulsterze nie polega na tym, że obie społeczności dzieli język, lecz na tym, że każda z nich utożsamia się z inną kulturą, i to utożsamianie się jest równie trwałe jak cecha fizyczna, aczkolwiek wywołane zostało czynnikami społecznymi". Szczególnie duży potencjał tego typu konfliktu gromadzi się wówczas, gdy owe odmienne tożsamości są silnie i w sposób społecznie widoczny skorelowane z miejscem w strukturze władzy. Możemy wówczas mieć do czynienia z efektem synergicznym: konflikt na tle dostępu do władzy wzmacniany jest konfliktem na tle odmiennych tożsamości społecznych. Dzieje się tak w przypadku gdy jedna, homogeniczna grupa etniczna lub religijna dominuje, a druga znajduje się na pozycji podporządkowanej. W społeczeństwach niedemokratycznych prowadzić to może do państwa wyznaniowego lub „etnoautorytaryzmu” (Linz i Stepan 1996: 254).

Ostatnia wreszcie kategoria sformułowanej wcześniej typologii, to konflikt na tle odmiennych pamięci historycznych. Ten typ konfliktu niezbyt często przekształca się w formę otwartą, jednak jego utajona postać trwać może bardzo długo - nawet przez wiele pokoleń - i rzutuje na relacje między potencjalnymi przedstawicielami stron owego konfliktu. Konflikt ten najczęściej nakłada się na odmienne tożsamości społeczne (narodowe, etniczne czy religijne), bowiem jego istotą jest odmienna interpretacja przeszłości, w której skonfliktowane grupy odgrywały istotną rolę. Niech za przykład tego typu konfliktu posłuży dyskusja wobec pamięci o holokauście wśród Żydów i Polaków, czy napięcia pomiędzy Polakami a Ukraińcami na tle wymowy Cmentarza Orląt Lwowskich. Najbardziej uderzającym przykładem tego typu konfliktu była niezwykle żywa dyskusja wokół książki Grossa (2000) o Jedwabnem, gdzie Polacy dokonali mordu na sąsiadach Żydach z inspiracji i pod okiem Niemców.

Konflikty społeczne

W SPOŁECZEŃSTWIE DEMOKRATYCZNYM I NIEDEMOKRATYCZNYM

W społeczeństwie niedemokratycznym przestrzeń życia publicznego jest zamknięta, a w najlepszym razie bardzo ograniczona dla swobodnej artykulacji roszczeń, a także dla autonomicznego wobec państwa formowania się zbiorowych aktorów, którzy mogliby publicznie zgłaszać te roszczenia i stać się ewentualnie stroną konfliktu w przypadku pojawienia się roszczeń przeciwstawnych. Skoro w przestrzeni publicznej brak jest swobodnej artykulacji roszczeń i możliwości instytucjonalizacji zbiorowości zgłaszających te roszczenia, to nie ma też miejsca na uregulowany konflikt, a ściślej - nie ma w ogóle miejsca na konflikt. Nie oznacza to jednak, że roszczenia wygasają; oznacza to jedynie, że istnieją one w formie rozproszonej, podobnie jak siły społeczne, które sć naturalnym nośnikiem określonych roszczeń. W rezultacie pojawiają się indywi dualne strategie rozładowania konfliktu (rezygnacja z roszczeń, wycofanie lut nawet ucieczka w używki doraźnie rozładowujące napięcia) albo też konflikt tli' się w formie utajonej, a ponieważ nie ma wspólnego wektora (na skutek owego

rozproszenia) roszczenia są nieobecne w dyskursie publicznym i nie indukują szerszego kręgu zwolenników. Roszczenia publiczne, które mogłyby nadać konfliktowi otwartą formę są niemożliwe, a zatem konflikt nie istnieje dla władz państwa niedemokratycznego. Kiedy jednak próg upublicznienia roszczeń zostanie przekroczony, a jest on tym wyższy, im bardziej represyjny jest niedemokratyczny system, to wówczas na scenie publicznej pojawia się zbiorowy aktor, który owe roszczenia artykułuje. Zarazem uruchamia się, opisany w poprzednim rozdziale, proces mobilizacji zwolenników przez obie strony otwartego już konfliktu. Ponieważ w takim systemie możliwość autonomicznej wobec państwa instytucjonalizacji aktora zbiorowego jest bardzo ograniczona, a w systemie totalitarnym - zredukowana do zera, nowe siły społeczne przyjmują formy słabo zinstytucjonalizowane, a zaczyna się zazwyczaj od najsłabiej zinstytucjonalizowanej formy, czyli tłumu. W systemie niedemokratycznym na ogół nie istnieje ustalona procedura, wedle której przebiega konflikt społeczny, ani też nie istnieje usankcjonowana procedura rozładowania konfliktu. Dlatego też nowy aktor zbiorowy najczęściej spotyka się z siłową reakcją niedemokratycznego reżimu, a w najlepszym razie - konflikt biegnie i jest rozładowywany według procedur przyjmowanych ad hoc. Za takimi uogólnieniami przemawia przebieg otwartych konfliktów społecznych w PRL.

W systemie demokratycznym przestrzeń życia publicznego jest szeroko otwarta dla względnie swobodnej artykulacji roszczeń, a także instytucjonalizacji sił społecznych, które są nośnikami owych roszczeń. Istnieją także usankcjonowane prawem procedury przebiegu konfliktu społecznego oraz procedury jego rozładowywania. Jest to więc zasadniczo odmienna sytuacja w porównaniu z systemem niedemokratycznym. Nie oznacza to oczywiście, że wszyscy uczestnicy konfliktu zachowują się zgodnie z regułami przebiegu konfliktu; nie oznacza też, że określony typ konfliktu zawsze zostaje rozładowany zgodnie z tą samą procedurą. Istota odmienności systemu demokratycznego w porównaniu z niedemokratycznym polega na tym, że w tym ostatnim nie ma gotowych procedur, zaś w tym pierwszym procedury takie istnieją i w związku z tym konflikt ten ma na ogół charakter uregulowany.

Otwarte konflikty o charakterze aksjologicznym w systemie demokratycznym są wywoływane przez nowe ruchy społeczne lub pozarządowe organizacje społeczne, zgłaszające nowe roszczenia do dyskursu publicznego (poprzez manifestacje, petycje, pikiety, happeningi, ogłoszenia czy konferencje prasowe). Również partie polityczne uczestniczą w uregulowanym konflikcie aksjologicznym poprzez zgłaszanie roszczeń zawartych w ideologicznej warstwie ich programu politycznego oraz przez działania zmierzające do pozyskiwania zwolenników dla określonej opcji ideologicznej. Tego typu konflikty w ładzie niedemokratycznym - jeśli już przechodzą z fazy utajonej w otwartą mają najczęściej charakter antysystemowy, bowiem w systemie niedemokratycznym pluralizm ideowy jest silnie reglamentowany lub nie istnieje w ogóle, a zatem roszczenia aksjologiczne nowych sił społecznych muszą wejść w konflikt z dominującą ideologią.

Otwarte konflikty interesów w systemie demokratycznym wywoływane są zez zomanizowane grupy interesów (np. związki zawodowe pracobiorców),

Konflikty społeczne w społeczeństwie demokratycznym i niedemokratycznym

257