S5001242

360

nie tylko mniej ludne, ale także iż część eksploatowanych poprzednio przez człowieka terenów opustoszała. Spowodowało to z kolei, że większe aniżeli uprzednio partie ziem zajęły ponownie lasy.

Należy zresztą przypomnieć, iż stan zalesienia nie ulegał rytmicznemu kurczeniu na skutek działalności gospodarczej człowieka. W tej bowiem dziedzinie śledzimy w pradziejach okresy powiększania się terenów zajętych przez lasy lub ich zmniejszanie się, odpowiadające zmianom demograficznym. Dla właściwej znajomości środowiska geograficznego niezbędne jest dysponowanie danymi dotyczącymi szaty leśnej konkretnego okresu. Zawodzą bowiem wszystkie dedukcje na ten temat, opierające się bądź na danych z okresu wcześniejszego, bądź też późniejszego. Istnienie dużych pustek, których nie zdołano wypełnić w latach wzrostu demograficznego, następującego od okresu późnolateóskiego, ułatwiło (łącznie z formami ustrojowymi, w których żyła ludność miejscowa) w okresie „rzymskim” zajęcie niektórych partii Polski przez obce grupy etniczne.

7. W STULECIACH ODDZIAŁYWAŃ RZYMSKICH

ZAGADNIENIA PERIODYZACYJNE

Nowsze opracowania pozwalają dokładniej chronologizować fakty archeologiczne ze schyłku podokresu lateńskiego oraz okresu „rzymskiego”. Modyfikacje łączą się tak z datowaniem podokresu La Tene C, jak następujących po nim pierwszych pięciu wieków nowej ery. Uprzedzając uwagi wypowiedziane przeze mnie niżej, podam tutaj, że nie uwzględniam w podziale chronologicznym tych czasów tzw. okresu wędrówek ludów, gdyż wyróżnianie jego nie posiada podstaw merytorycznych. Nieco inaczej aniżeli dawniej rysuje się także chronologia absolutna tych lat. Nieraz już trafnie wskazywano (np. Jażdżewski K., 1967, passim), że początki podokresu późnolateóskiego datować należy wcześniej, aniżeli czyniono to często dawniej. Aktualnie przesuwa się je na lata między drugą połową a ostatnimi trzema dziesiątkami II w. p.n.e. Schyłek tego podokresu w Polsce, a zarazem początek okresu „rzymskiego”, nie może być tak mechanicznie jak dawniej datowany na rok zerowy. Słuszne są racje różnych badaczy wskazujące na potrzebę późniejszej jego datacji. Rozpoczynać go więc wypada gdzieś koło lat trzydziestych lub na początku czterdziestych I w. n.e. (Liana T., 1971, s. 458). Opowiadałem się już niejednokrotnie (np. Hensel W., 1953, s. 67) za potrzebą podziału okresu „rzymskiego” na trzy, a nie na dwa podokresy. Opinię tę umacniają nowsze spostrzeżenia. Wykorzystując więc wspomniane już wyżej opracowania, a także K. Godłowskiego (1970) oraz wprowadzając do nich własne modyfikacje, powiedzieć możemy, że I podokres „rzymski” trwał od 35-40 do 170/180 n.e., II podokres — od 170/180 n.e. do 350/370 n.e., a III — od 350/370 do schyłku V lub nawet początków VI w. n.e., lub ściślej do przełomu tych stuleci. Datę dokładniejszą trudno w tej chwili wykreślić ze względu na nikłą ilość źródeł ze schyłku HI podokresu „rzymskiego”. Pewne spostrzeżenia wskazują, że cechy „rzymskie” zdecydowanie traciły na znaczeniu już w drugiej połowie V w. n.e. Dzisiaj możemy dzielić okres „rzymski” nie tylko na podokresy, lecz także na mniejsze fazy chronologiczne. Przypomnę więc, że I podokres da się podzielić na dwie fazy: B_t i B₂, II podokres na cztery fazy: Cj-C₄ oraz podokres trzeci na dwie: D_x i D₂ przedzielone około połowy V w. n.e. Z powyższego wynika także, że proponuję przesunięcie początku III podokresu w stosunku do zdania reprezentowanego przeze mnie uprzednio (np. Hensel W., 1969, s. 177). Biorąc natomiast pod uwagę rozwój ziem polskich w ramach określonych zespołów kulturowych począwszy od schyłku II w. p.n.e. po przełom V