S5008463

'78

■

się one zwykle z niedużej liczby grobów⁵⁰. Ogółem, pomijając Panag-jurski Kolonii, do omawianego typu i czasu można zaliczyć dalszych 80 - 90 pewnych i domniemanych zespołów grobowych z Bułgarii⁸¹. Dysponujemy ponadto około 20 luźnymi znaleziskami przedmiotów typów charakterystycznych dla tych cmentarzysk. Jedne i drugie tworzą zwarte skupienie w północno-zachodniej Bułgarii, między rzekami Ogostą i Iskwirem oraz Dunajem i okolicą Vracy na południu. Drugie, mniejsze skupienie znajduje się w okolicach Sofii⁸*. Nieduża grupa znalezisk wystąpiła w znacznym rozrzucie w północnej Bułgarii na wschód od Isk&ru aż za Jantrę, po okolicę Targoviśta^5S, a kilka dalszych na południe od gór Bałkanu (Starej Płaniny) w górnym i środkowym dorzeczu Maricy i Tundży (mapa 2)⁶⁴. Znamienne, że brak jest pewniejszych znalezisk omawianego typu z części północno-zachodniej Bułgarii położonej na zachód od Ogosty, a więc sąsiadującej przez Dunaj z zachodnią częścią strefy występowania cmentarzysk typu Padea w Oltenii *⁵.

Cmentarzyska z terenu Bułgarii wykazują wiele podobieństw, lecz także dość istotne różnice w dziedzinie obrządku pogrzebowego w stosunku do omówionych uprzednio materiałów rumuńskich. Podstawową od-

" Por. np. B. Nikolov 1965, s. 174 n.; I. Velkov 1957, 6. 911 n.

⁵¹ Brak jest w literaturze względnie kompletnego zestawienia tych znalezisk. Pomijając publikacje większych grup interesujących nas zabytków (R. Po po v 1921 b; tenże 1928-1929; B. Nikolov 1965, s. 174 n.), istnieją zbiorcze zestawienia V. Mikova (1938, s. 153 n.; 1938) oraz I. Venedikova (1955, s. 77 n.), które zawierają tylko bardzo ogólne informacje o materiale. Najnowsze zestawienie znalezisk (J. Todorović 1968, s. 30 n.) nie spełnia w sposób należyty roli informacyjnej, gdyż pomija szereg znanych i dawno już publikowanych znalezisk (np. Bajlovo i Carevec); wynika to przypuszczalnie z korzystania głównie z informacji V. Mfkova, a niepełnego wykorzystania literatury przedmiotu. Pomijając znaleziska cytowane w powyższych pracach (niekiedy część materiałów została w nich mylnie zaklasyfikowana do okresu lateńskiego) należy przytoczyć dalsze: Bogomilovo, Bukjovci (dalsze materiały), Comakovci, Altimir (dalsze materiały), Galatin, Kojnare, Kostievo, Malak .V4rśec, Merdanja, Panagjurski Kolonii, Prisovo, Sofronievo (dalsze materiały), Tdrnava (dalsze materiały).

⁵² Groby z Sofii-Podueni (vel Slatina), Breznik, Viskjar, Górna Malina, Mako-cevo, Bajlovo, Zasele oraz znaleziska luźne z Ihtimanu, Lakatnika, Ravno Pole, a ponadto niepewne informacje o znaleziskach z Aldomlrovci, Slivnicy i Dragomanu.

⁸³ Groby z Plevenu, Bukovlaka, Lazar-Staneva, Kalugerova (?), Bahovicy, Smo-ćanu, Asenovci, Kśrpaćeva, Lesićeri, Prisova, Kamburova, Dolca, Malśk Varśca, Zahari-Stojanova oraz znaleziska luźne z Belene, Bjalej Cerkvy.

³⁴ Cmentarzysko z Panagjurski Kolonii i groby z K&zanl&ku, Bogomilova, Dra-gojnova, Dobrolfiku oraz znaleziska luźne z Kostieva i Mogiły, a przypuszczalnie także grób z Gornego Papazli.

^N Wyraźnie na zachód od Ogosty leżą miejscowości Oreśec i Rużinci wzmiankowane jako miejsca odkrycia nieokreślonych zabytków celtyckich i niepewnie datowane groby z Belotinci.

miennością jest masowe występowanie tu kurhanów. Są to z reguły, w odróżnieniu od kurhanów póżnohalsztackich, małe niskie kopczyki*⁴. Sporadycznie tylko posiadamy informacje, że groby były pozbawione nasypu. Większość z nich dotyczy okolic Vracy, pozostałością grobu płaskiego jest też jednak najprawdopodobniej znalezisko z Kazanl&ku, z południowych stoków Starej Płaniny*⁷. Kurhany posiadały niekiedy tylko nasypy ziemne, w wielu jednak wypadkach znajdowały się w nich konstrukcje kamienne*⁸. W Panagjurski Kolonii u podstawy nasypu wielu kurhanów występował krąg kamienny. Dość często (Panagjurski Kolonii, Altimir-Ciganskata Mahala, Galatin, Barkaeevo, Komarevo-Vraćanka) pod nasypem kurhanu znajdowały się ogniska, które można uznać z wielką dozą prawdopodobieństwa za miejsce kremacji. Inne ślady dowodzące usypania mogiły na miejscu kremacji wystąpiły też w Bajlovie.

Wyłączną najpewniej formą obrządku było ciałopalenie, co stanowi poważny kontrast z sytuacją w okresie poprzednim, gdyż zapewne aż do początków III w. p.n.e. utrzymywała się na terenie Bułgarii biry-tualność^{1 2 3}. Dominującym, o ile nie prawie wyłącznym, typem pochówka był teraz pochówek bezpopielnicowy. Bezspornie w grobie z kurhanu nr 3 („Razcepenata Mogiła”) w Sofii-Podueni szczątki zmarłego były złożone w popielnicy, i to przykrytej płytą kamienną. Zastosowana tu wersja obrządku pogrzebowego odpowiada ściśle zwyczajom powszechnie występującym w epoce poprzedniej na terenie Bułgarii i Rumunii⁸⁸.

0703/01123:07

⁶⁰ Por. np. M. Mirćev 196zt

1

Duży kurhan pochodzi z Liljaće. Zawierał on jednak kamienną komorę grobową i szkielet konia. Jest więc przykładem rytuału pogrzebowego stosowanego często na tych terenach w epoce poprzedniej, co jest dodatkowym argumentem na rzecz słuszności datowania tego grobu przez D. Bućinskiego (1952) i D. Con-Ceva (1959, s. 102, 111) na okres poprzedni — wbrew opinii I. Venedikova (1955, s. 82; 1957, s. 191).

2

L. Getov (1952) ma wątpliwości, czy jest to znalezisko grobowe, moim zdaniem niesłuszne. Dalsze groby płaskie znamy z Galiće (2), po jednym z Kameno Pole, Kazanl&k, Komarevo-Kirkov Vrfih, Lesury, Lipnicy, Tńrnavy. Oczywiście nie można też wykluczyć, że niektóre z nich posiadały niewielkie nasypy ziemne, które uległy zniszczeniu. Z drugiej strony, jak wskazuje przykład (płaskiego) grobu z Kazanlak odkrytego na obszarze cmentarzyska kurhanowego, jest bardzo prawdopodobne, iż przynajmniej część znalezisk pochodzących z sąsiedztwa kurhanów (np. we Vracy koło Vetrenskiej Mogiły, Sokolare, Bukjovci) może być pozostałością grobów płaskich występujących na jednym cmentarzysku wraz z kurhanowymi.

3

Np. w kurhanie nr IV w Bajlovie. Kurhan ze skrzynią kamienną z Liljaće (por. przypis 56) pochodzi z epoki poprzedniej.

5» Dowodzą tego precyzyjnie datowane 2 wtórne groby szkieletowe z kurhanu

2 w Koprince-Seuthopołis. Podobnie    toż no. datować wzmiankowany wy

że] grób z Liljaće.