S5008475

96

mowanie głowni, która posiada zwykle przekrój w kształcie trójkąta prostokątnego (tylec tworzy jedną z przyprostokątnych). Na zewnętrznej powierzchni głowni (przeciwprostokątnej) z reguły umieszczano 1 - 2 strudźmy różnej szerokości i nierzadko zdobienie. Druga strona głowni, wyjąwszy 5 okazów, jest płaska i niezdobiona Tymi wyjątkami są noże z Galiće, K&rpaćeva-St&lbecy, Zahari-Stojanova, które posiadają na stronie wewnętrznej 1-2 strudziny, oraz zdobiony okaz z Altimiru--DrSndarskiej Kosfiry.

Inną cechą wspólną jest silne, łukowate wygięcie tylca, a u niektórych okazów dodatkowo — załamanie pod kątem w części dolnej. Zdecydowana większość noży posiada też ostrze łukowate, wklęsłe. Tak uformowanie głowni omawianych noży bojowych (przekrój), jak i kształt (wygięcie tylca, wklęsłe ostrze oraz charakterystyczne dla wielu okazów poszerzenie w części środkowej) przypominają sierpy. Są więc omawiane noże bojowe swego rodzaju skrzyżowaniem krótkiego miecza jednosiecz-nego z okresu halsztackiego i sierpa ¹¹⁷. Dość częstą cechą spotykaną u noży różnych odmian (np. z Comakovci, Galatinu, okolic Starej Za-gory) jest nasadka oddzielająca głownię od rękojeści.

Opierając się na szczegółach, które różnią poszczególne okazy krzywych noży bojowych, podzielono je na 2 zasadnicze typy (III i IV) oraz w ich ramach dodatkowo — na odmiany, przyjmując jako główne kryterium podziału kształt rękojeści ¹¹⁸. Do typu III zaliczono egzemplarze z silnie zwężającą się, niekiedy szpiczasto zakończoną płytką do rękojeści. Wśród nich można wyróżnić 3 główne odmiany. Pierwszą (typ Ilia) tworzą noże ze stosunkowo szeroką głownią, łukowatą linią tylca i prawie prostym ostrzem, przeciętnych wymiarów (22,5 - 37,5 cm). Należą tu okazy z Comakovci, Galatinu (ryc. 8/11), K&rpaćeva-Kovanlfiki i Ravnopola (ryc. 9/8) oraz fragmenty z BSrkaćeva, Górnej Maliny — kurhan 7 i Vracy. Głownie tej odmiany stosunkowo rzadko posiadają strudziny (Górna Malina, Ravnopole, Vraca) i zdobienie (Galatin — ryc. 8/11, Vraca). Można wyróżnić 2 wersje uformowania rękojeści: prostą (Comakovci, Galatin, Ravnopole) i profilowaną (B&rkaćevo). Ta odmiana noży bojowych nawiązuje dość wyraźnie do małych noży z okresu hal-

^u* Cechy te (zdobienie, przekrój, strudziny) odróżniają nasze noże bojowe od pokrewnych, znanych z zachodniej części Bałkanów (por. Z. M a r i ć 1064, tabl. XI 6-6, XV 20-31; tenże 1068, tabl. X 14. 27, XI 20, XXI 37; S. Gabrovec 1966a, tabL 10/9, 20/1-4, 22/1-2, 24/6; tenże 1966b, tabl. 8/1-6).

^m To pokrewieństwo z sierpami wskazuje, że mogły się one znaleźć w elewi* punku wojowników (konnych), nie tylko dla zastosowania bojowego, być mose pełniły też funkcję podręcznego sierpa.

“• Zastosowałem więc odmienną klasyfikację od proponowanej przez B. NI* kolova (1065, a. 100 n.) i M. Ci6ikovą (1060a, s. 63 n.).

azteckiego. Bardzo długie noże bojowe (GO cm i 61 cm) z Karanova i Bfii-blAy ¹¹⁹ posiadają kształty analogiczne do okazów tej odmiany. Ich chronologia i związek z grupą Padea-Panagjurski Kolonii nie jest jednak pewny. Spośród noży odmiany Ilia do LT D można odnosić tylko okaz z Bórkućeva ( w zespole z mieczem typu 111) oraz noże zdobione z Galatinu i Vracy **•. Brak zaś danych dla datowania pozostałych okazów.

Następną rzadką odmianę reprezentują 2 noże bojowe z Padea (ryc. 0/15), dług. 27 i 28 cm, datowane na późny okres lateński. Charakteryzują się one wąską głownią zaopatrzoną w strudzinę, prawie prostym ostrzem i słabo wygiętym tylcem (typ III b).

Do odmiany IIIc zaliczono okazy z Bogomilova (ryc. 9/4), z kurhanu 1 w Altimirze-Dr&ndarskiej Kotarze, Dobrol&ku, Panagjurskich Kolonii i z okolic Starej Zagory. Należą tu noże (dług. 27 - 60 cm) pokrewne typowi Ilia, które odróżniają się wklęsłym ostrzem i silniejszym wygięciem tylca. Posiadają one zwykle strudziny, ale tylko nóż z Alt!miru jest zdobiony. Występują tak profilowane (Altimir), jak i proste rękojeści (Dobrolfik). Okazy tej grupy nie są precyzyjnie datowane, jedynie zdobiony nóż z Altimiru można odnosić do LT D.

Wspólną cechą charakterystyczną noży bojowych typu IV, oprócz szerokiej rękojeści, jest wklęsłe ostrze i łukowato wygięty lub ostro załamany tylec. Prawie wszystkie okazy posiadają największą szerokość głowni i załamanie linii tylca około połowy długości noża lub w jego części przedniej. Wyróżnia się pod tym względem tylko 1 ile zachowany okaz z kurhanu 2 Komarevie-Vraćance (typ IVa). Pozostałe noże bojowe można podzielić na 2 odmiany: IVb z prostą i IVc — z profilowaną płytką do rękojeści. W podziale tym niezupełnie mieści się długi nóż z Prisova (ryc. 9/16) ze strudzinami. węższą ni/, inne okazy rękojeścią zakończoną niedużym zgrubieniem (typ IVd). Pochodzi on już przypuszczalnie z końca I w. p.n.e.

Do odmiany IVb można zaliczyć 16 okazów (Golen^i-Maglavit, miejscowość nieznana w Mehedinti, $ięeęti de Jos, Rastu — ryc. 9/10, Viaęu — ryc. 9/13, Altimir-Ciganskata Mahala i Ulovica, BukJovci, Kneźa, Pavolće-Kopana Mogiła, Pleven — ryc. 8/6, 7, Sofronievo -groby 1 i 2, Sokolare. Tflrnava, Pavolće). W grupie tej wszystkie okazy posiadają strudziny. Zdobienie wystąpiło na 11 egzemplarzach (Altimir, Kneża, Mehedinti, Pleven — 2 okazy, §i$e$ti de Jos, Rastu, Sofronie-vo — 2 okazy, T8rnava, Via$u). Kilka noży posiada na obu końcach rękojeści szerokie, koliste nakładki, czy też wycięcie na jej nałożenie

1988-1020, i 800 a, ryc. 169L ornamentu na głowniach

7 — Wożniak, Wachodnła p ograni os*..

iw N. Kojćov 1059, s. 05, ryc. 80; V. Mikov ^,N Datowanie oparte na ustalonej niżej.