19

220 Traktat drugi

niż ona ma nad jego. Władca męża tak bardzo różni się od tej, . i • którą posiada absolutny monarcha, iż i(ona dysponuje w wielu wypadkach swobodą odłączenia się od swego męża, gdy naturalne uprawnienie bądź zawarta przez nich umowa zezwala na to, niezależnie od tego, czy została ona zawarta przez nich w stanie natury, czy na podstawie zwyczajów lub praw kraju, w którym żyją. Dzieci podczas takiej separacji, zgodnie z postanowieniami umowy, przypadają ojcu lub matce.

§ 83. Cele małżeństwa mogą zostać osiągnięte zarówno pod władzą rządu politycznego, jak też w stanie natury. Zwierzchność obywatelska nie ogranicza ani uprawnień, ani władzy niezbędnej do realizacji tych celów, tzń. zrodzenia potomstwa oraz ich wzajemnej pomocy i wsparcia, kiedy żyją razem, a tylko rozstrzyga nieporozumienia dotyczące tych kwestii, jakie mogą powstać między mężem a żoną. Gdyby było inaczej, a więc absolutna suwerenność i władza nad życiem i śmiercią z natury należałaby do męża i miałaby być konieczna dla społeczności między wężem a ż⁰Hil, to nie mogłoby w ogóle mieć miejsca małżeństwo w kraju, w którym nie przyznaje się mężowi takiej absolutnej władzy. Realizacja celów małżeństwa nie wymaga jednak takiej władzy męża. Stosunki w społeczności małżeńskiej nie nadają mu jej, gdyż nie jest ona bynajmniej konieczna, skoro społeczność małżeńska mogła istnieć i osiągnąć swe cele bez niej. Wspólnota dóbr oraz dysponowanie ^ nimi, wzajemna pomoc i utrzymanie oraz inne rzeczy należące do społeczności małżeńskie) mogły różnić się między sobą i być Cy regulowane pirzez umowę, która łączy męża i żonę w społecz-J ności tak bardzo, jak łączy się ze zrodzeniem dzieci i wy-¹ chowaniem ich do czasu, gdy same będą mogły zadbać o siebie. Nic przecież nie może być niezbędne dla jakiejś społeczności, jeśli nie jest konieczne do osiągnięcia celów, dla jakich została ona utworzona.

§ 84. O społeczności między rodzicami a dziećmi oraz o rozróżnieniu uprawnień i władzy należącej do niej, pisałem obszernie w poprzednim rozdziale, stąd też nie potrzebuję tu nawiązywać do niego. Sądzę, iż jasne jest, że różni się ona bardzo od społeczeństwa politycznego.

§85. Pan i sługa — są to określenia tak stare jak historia. Stosowano je w bardzo różnych okolicznościach. Człowiek wolny czyni sam siebie sługą innego sprzedając mu na określony czas posługi, jakie mu świadczy, aby uzyskać wynagrodzenie. Mimo że świadczenie posług wprowadza go zwykle niejako do rodziny jego pana, tak że podlega on właściwej jej dyscyplinie, a nadto czasowo jego władzy, to nie jest jednak ona większa, niż to określają postanowienia zawartej między nimi umowy. Jednakże jest jeszcze inny rodzaj sług, których określamy szczególnym' mianem niewolników, a więc ludzi będących jeńcami wziętymi do niewoli w sprawiedliwej wojnie, jacy na mocy prawa natury , zostali poddani absolutnemu panowaniu arbitralnej władzy swych panów. Jak już zaznaczyłem, ludzie cMracąc swe życie, a wraz z nim wolność i majątek, znajdują się w stanie niewoli i nie są zdolni jdo dysponowania żadną własnością, nie mogą więc w tym stanie , być traktowani jako członkowie społeczeństwa obywatelskiego, którego przecież naczelnym celem jest zachowanie własności.

86. Zajmijmy się zatem panem rodziny oraz wszelkimi zależnościami podporządkowującymi mu żonę, dzieci, służbę i niewolników zjednoczonych pod rodzinną władzą. Jakkolwiek Wzajemne podporządkowanie, pozycja oraz ich liczba mogą wskazywać na podobieństwa między nimi a niewielką wspó-lotą, to jednak są one bardzo odległe ze względu na odziny tej konstytucję, władzę i cel. Gdyby zatem traktować jako monarchię z pater famiłias jako absolutnym monarchą, taką monarchię absolutną cechowałaby bardzo ograniczona