scan0008

czuje się wobec nich bezradny. Reaguje na wyrażane przez pacjenta uczucia w odmienny sposób niż dotychczas reagowali inni ludzie.

W efekcie uwolniona zostaje energia psychiczna towarzysząca przeżywanym uczuciom, następuje oczyszczenie, „katharsis", co oznacza spadek napięcia psychicznego, zmniejszenie siły przeżywania, a uczucia wyrażone i nazwane (często nazywającym je jest terapeuta) przestają być spostrzegane jako nieuchronne, nic poddające się żadnej kontroli poza usiłowaniem nieokazywania ich na zewnątrz. Przestają być spostrzegane jako własna słabość, ich występowanie staje się możliwe do zaakceptowania w kontekście zdarzeń i subiektywnych interpretacji tych zdarzeń. To te doświadczenia ulgi, zmniejszenia napięcia są przyczyną odczuwania „poprawy”, rozumianej często jako efekt placebo; są nowym doświadczeniem pokazującym, że ujawnianie własnych przeżyć, rozumienie ich subiektywnego kontekstu jest sposobem na radzenie sobie z przeżyciami.

Odreagowywanie uczuć występuje przez cały przebieg psychoterapii. Kolejną okazją do tego jest analiza doświadczeń życiowych pacjenta. Tym razem jest to dużo trudniejsze. Wydarzenia, jakich doświadczał pacjent w swoim życiu, to doświadczenia bardzo urazowe. Towarzyszyły one pacjentowi przez całe jego życie, wywierając ogromny wpływ na motywy zachowań, na rodzaj podejmowanych działań. Wpływ ten najczęściej nie był uświadamiany i przez to nie podlegał kontroli. Stąd głębokie poczucie krzywdy, żalu, złości wobec tych, którzy krzywdzili, nie kochali, odrzucali, szkodzili. W ocenie pacjenta byli to najbliżsi: rodzice, opiekunowie, małżonkowie, dzieci, wobec których nie można było przeżywanych wobec nich uczuć ujawnić, czy uciec przed ich działaniami. Nie można było zbagatelizować ich krzywdzących działań, bo byli to najbliżsi, kochani i ważni dla pacjenta. W ocenie pacjenta wśród tych, którzy go krzywdzili byli także inni ludzie. Pogłębiało to poczucie bycia ofiarą, osobą skazaną na odrzucenie i pozbawianą prawa do bliskości i przynależności.

Uczucia krzywdy i żalu wobec osób znaczących bardzo często współ-występują z poczuciem winy pacjenta - z mniej lub bardziej ukrywanym przekonaniem, że zasługiwał na takie traktowanie, że musiał być gorszy, że nie zasługiwał na miłość i akceptację. Te uczucia są jeszcze bardziej bolesne.

Ujawnianie uczuć związanych z negatywnymi doświadczeniami życiowymi jest dużo trudniejsze niż uczuć związanych z objawami i bieżącymi sytuacjami życiowymi. Dotyczą one osób najważniejszych w życiu pacjenta, osób z którymi ciągłe jest bardzo silnie emocjonalnie związany.

222 Silna potrzeba miłości i akceptacji oraz subiektywne doświadczanie

e/nr-7nnv nr7P7 wersie demonstracyjna DdfFactory Pro www,p_dffactory.pl

odrzucenia i braku miłości skłaniają pacjenta do usuwania zc świadomości negatywnych emocji, do przeżyć ambiwalentnych w stosunku do innych i: do siebie.

Odreagowywanie emocji jest jednym ze sposobów samokontroli emocjonalnej (por. Doliński, 2000), spełnia bowiem funkcję uwalniającą człowieka od negatywnego napięcia i tym samym jest źródłem przyjemnego stanu ulgi po ustąpieniu uczucia negatywnego. Uwolnienie się od negatywnych emocji odbywa się także przez koncentrację na zdarzeniach wywołujących przeżywane emocje. Pozwala to na nabywanie poznawczej perspektywy w analizowaniu dotychczasowych doświadczeń, a tym samym zwiększa szanse na reinterpretację tych zdarzeń, na poszerzanie informacji o nowe wymiary kontekstu wydarzeń, na nadawanie im innego znaczenia niż dotychczas. Poznawcza analiza doświadczeń życiowych, ważna dla osiągnięcia wglądu, staje się równocześnie źródłem nowych doświadczeń dotyczących możliwości wpływania na własne uczucia nawet wtedy, kiedy dotyczą one zdarzeń przeszłych.

Zmniejszenie napięcia wynikające z odreagowania, umiejętność nazywania przeżywanych emogi, nadawanie nowych znaczeń wydarzeniom wzbudzającym negatywne emocje, nadawanie nowych znaczeń samym uczuciom, prowadzi do uwolnienia się od ich wpływu na doświadczanie napięcia i na bieżące zachowania. Uczucia, nawet negatywne, związane z dawnymi doświadczeniami mogą być teraz wykorzystane podczas planowania i realizacji własnych działań. To jest to zjawisko, które Stiles (Stiles i in._f 1990) nazywa wykorzystywaniem doświadczeń życiowych dla rozwiązywania bieżących problemów.

Przywrócenie zdolności do rozpoznawania swoich uczuć i wykorzystywania ich dla własnych działań

Kolejnym korektywnym doświadczeniem emocjonalnym w psychoterapii jest doświadczenie pozytywnej roli uczuć negatywnych w radzeniu sobie z problemami życiowymi. Po doświadczeniach spadku napięcia i poprawy nastroju, związanych z odreagowywaniem uczuć, uświadamianiem sobie ich treści, nazywaniem ich, nadawaniem im nowych znaczeń, pacjent przestaje się bać tego, co przeżywa i w związku z tym przestaje zaprzeczać własnym przeżyciom. Pojawiające się uczucia są zauważane, adekwatnie nazywane, a związana z nimi energia jest wykorzystywana do działania. Uczucia negatywne nie są już zagrażające - stanowią informację o potrzebie usuwania ich źródła. Psychoterapia dostarcza możliwości do wypróbowania 223