scan0014

planowania swoich działań dostosowanych do wyobrażanych konsekwencji tych działań, potrzeba nadawania sensu własnym działaniom.

Pojawia się potrzeba poszukania sensu własnych działań, własnych dążeń, sensu własnego życia. Co oznacza samoaktualizacja, co oznacza samorozwój jak nie dążenia do nadania sensu własnemu życiu, do poszukiwania tego. co jest spostrzegane jako ideał, jako rodzaj doskonałości. Yalom (1980) przytacza opinię Victora Frankla, który krytykuje współczesne rozumienie samoaktualizacji dla samej samoaktualizacji. Franki uważa, że brak świadomości treści, do których dąży osoba aktualizując siebie, powoduje stałe poczucie frustracji i niezadowolenia, trudno bowiem osiągnąć coś, co nie jest jasno określone. To tak jak z bumerangiem, który wraca do wyrzucającego go właściciela, jeżeli po drodze nie napotka celu, do osiągnięcia którego został wyrzucony. To samo dzieje się z ludźmi: ciągle powracają do zajmowania się tylko sobą, dopóki nie zrozumieją, jakie ich życie ma dla nich znaczenie.

Psychoterapeuci rzadko zajmują się analizą sensu życia w procesie psychoterapii. Wyjątki dotyczą psychoterapeutów egzystencjalnych (por. Franki, 1969, 1984: Popielski, 1994; Yalom, 1980) czy psychoterapeutów odwołujących się do założeń religijnych. Wynika tu ze słusznego lęku przed ingerencją w systemy wartości, systemy przekonań ideologicznych czy religijnych, przed „indoktrynacją". Obawy takie i ostrożność są bardzo zrozumiałe, zważywszy na zależność pacjenta, na odczuwaną czasem „pustkę" wewnętrzną i chęć terapeuty wypełnienia jej tym, co sam uważa za jedynie wartościowe. Równocześnie jednak zmiana w procesie psychoterapii nie będzie pełna, jeżeli pacjent nie poczuje potrzeby poszukiwania sensu życia, jeżeli zmian w nim zachodzących nie bedzie próbował umieścić w kontekście systemu wartości. Ostatecznie bowiem to system wartości jest układem odniesienia do oceny własnych działań, jest źródłem zadowolenia ze zgodności lub źródłem dyskomfortu wtedy, gdy działania rozmijają się ze standardami wyznaczanymi przez system wartości.

Wydaje się, że psychoterapia nie jest najlepszym sposobem na znalezienie sensu własnego życia, chociaż taka opinia nie zawsze jest podzielana. Powinna jednak dać okazję do uświadomienia sobie potrzeby takich poszukiwań.

13.1.4. Doświadczanie nowych sposobów zachowania

Psychoterapia dostarcza pacjentowi okazji do zachowywania się inaczej niż 234 dotychczas. Już etap odreagowywania emocji jest takim zachowaniem,

Horrioncfrorwina nrifFsotnn/ Pro www nclffartorv

którego unikał dotychczas z lęku, chociażby przed oceną. Najwięcej okazji do nowych zachowań pojawia się pod koniec psychoterapii, na etapie przygotowania i wprowadzania zmian.

Wydaje się, że co najmniej dwa elementy procesu psychoterapii mogą mieć istotne znaczenie dla wzmacniania zmian pożądanych terapeutycznie, w tym zmiany zachowań, w szczególności: doświadczenia związane z eksperymentowaniem z nowymi zachowaniami oraz doświadczenia związane z możliwością uświadamiania sobie konsekwencji własnych zachowań.

Eksperymentowanie z nowymi zachowaniami

Pierwszym czynnikiem leczącym psychoterapii jest przerwanie dotychczasowych schematów funkcjonowania pacjenta. Interakcje z terapeutą określane warunkami związku terapeutycznego, rodzaj doświadczeń emocjonalnych wynikających z relacji terapeutycznej i treści psychoterapii, wszystkie konsekwencje związane z nabywaniem nowej wiedzy i uczeniem się nowych wzorców reagowania emocjonalnego - to wszystko stanowi okazje do nowych zachowań pacjenta: ryzykowania zaufania do terapeuty, pozytywnego reagowania na przejawy akceptacji z jego strony, reagowania na okazywane przez terapeutę rozumienie sytuacji i cierpienia paejónta. Pacjent skłaniany jest do ujawniania ukrywanych emocji, do opowiadania o zdarzeniach, o których chciał zapomnieć, do ponownego przeżywania przerażających go uczuć związanych z tymi zdarzeniami. Pacjent jest także zachęcony do eksperymentowania poznawczego:' skupiania uwagi na myślach, wspomnieniach, wyobrażeniach dotychczas unikanych, do wielokrotnego powracania do tych treści, przeglądania szczegółów wydarzeń zagrażających, do rekonstruowania zależności między wydarzeniami i ich konsekwencjami, zależności przyczynowo-skutkowych, rekonstruowania własnych przekonań i wielu innych aktywności poznawczych. Pacjent wreszcie eksperymentuje z nowymi zachowaniami na etapie ich zmian wyobrażanych i realnych.    ■    *

Terapeutyczne znaczenie tych eksperymentów jest uwarunkowane tym. że odbywają się one w warunkach „poza realnością", tzn. wypróbo-wywanie nowych zachowań nie jest ani warunkowane realną rzeczywistością, ani nic narusza realnej rzeczywistości. Stare i nowe wzorce reagowania mogą pojawiać się bez „realnych" konsekwencji. Mają one oczywiście znaczenie dla tego, co przeżywa pacjent i co przeżywa terapeuta, ale przeżycia te mają znaczenie tylko dla relacji terapeutycznej.

Są one odwracalne, dostarczają okazji do ich naprawiania, a w kon- 235