Scan10031

37

Naród - próba opisu typu idealnego

i utworzyła własne państwo, zanim na te tereny dotarły pozostałe grupy etniczne (Ćolović 2007)²⁴.

Każdy naród ma ojczyznę historyczną i demograficzną - nie zawsze się one terytorialnie pokrywają - człowiek ma jeszcze ojczyznę prywatną. Stanisław Ossowski (1984) upowszechnił w socjologii polskiej rozróżnienie na ojczyznę prywatną i ojczyznę ideologiczną²⁵. Ojczyzna prywatna, inaczej nazywana małą. bliską, lokalną lub określana niemieckim słowem Heimat, to relatywnie nieduże terytorium i ludzie go zamieszkujący, do którego jednostka ma stosunek osobisty i bezpośredni. To środowisko rodzinne ważne emocjonalnie, w którym spędziło się część życia i do którego człowiek powraca myślami. Stosunek do ojczyzny prywatnej oparty jest na przeżyciach i osobistych doświadczeniach. Dominującym typem więzi jest więź nawykowa. Ojczyzna ideologiczna z kolei, określana niekiedy niemieckim słowem Vaterland, to całe terytorium narodowe. Stosunek do ojczyzny ideologicznej opiera się na refleksyjnym przekonaniu, że uczestniczy się w życiu większej zbiorowości, której wprawdzie całej się nie zna, ale z którą jednostka podziela wspólnotę losu. Dominującym typem więzi jest więź ideologiczna (zob. tabela 1.2)²⁶.

Dwa wymienione typy ojczyzn interferują ze sobą - na ogól ojczyzna prywatna warunkuje wybór ojczyzny ideologicznej, a ojczyzna ideologiczna dowartościowuje ojczyznę prywatną, która w przeciwnym razie pozostaje jedynie sentymentalnym przywiązaniem do terytorium rodzinnego. Może się jednak zdarzyć, że ojczyzna prywatna, świat dzieciństwa i młodości, znajduje się poza ojczyzną ideologiczną, tak jak w przypadku Polaków pochodzących z Kresów i członków ziomkostw niemieckich z Prus Wschodnich i Śląska. Może też się zdarzyć, że istnieje silna więź z ojczyzną prywatną, ale nie ma więzi ideologicznej. Antonina Kloskowska (2005), przeprowadzając na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku badania wśród polskich Białorusinów

²⁴    Każdy naród bałkański ma bardziej lub mniej historycznie uzasadnioną ideę „wielkiego państwa” -.Wielka Albania obejmuje tereny Albanii, Kosowa, części Macedonii, Czarnogóry i Grecji; Wielka Macedonia to Macedonia Wardarska, Piryńska i Egejska; Wielka Bułgaria to dzisiejsza Bułgaria, cała Macedonia i część Tracji; Wielka Serbia to dzisiejsza Republika Serbii, Czarnogóra, Bośnia i Hercegowina, tereny w Chorwacji, Kosowo i Wojwodina; Wielka Chorwacja to Republika Chorwacka, Bośnia i Hercegowina, serbski rejon Śremu; Wielka Rumunia to ta z okresu międzywojennego z Besarabią, Bukowiną i Dobrudżą.

²⁵    Ossowski upowszechnił jedynie rozróżnienie na ojczyznę prywatną i ojczyznę ideologiczną, oczywiście było one znane wcześniej. Cyceron pisał: „Moim zdaniem, zarówno Kato, jak i wszyscy obywatele pochodzący z miast municypalnych, mają po dwie ojczyzny: jedną z tytułu urodzenia, drugą z tytułu przynależności państwowej” (cyt. za: Zientara 1985, s. 26).

²⁶    Uznanie terytorium za wspólną ojczyznę może się stać początkiem narodu, czego najlepszym przykładem są narody amerykański i australijski, na ogół jednak to nie Wystarczy. Serbowie i Albańczycy w Kosowie, Polacy i Litwini na Wileńszczyźnie, Palestyńczycy i Żydzi w Palestynie nie stworzą z pewnością jednego narodu, chociaż skazani są na życie na tej samej ziemi.