ScanImage018 (5)

40

ludności zachodniofińskicj, wśród których średniowieczne źródła pisa®, odnotowały Karelów, Wepsów, Iżorów i Wożan. W ciągu pięciu pierw, szych wieków naszej ery ludność zachodniofińska osiadła w dorzec^ górnej Dźwiny, Wielikoj, Łowati, a szerzej rzecz ujmując, w^r zlewiska^ jezior Pejpus i llmeń, mieszkała w osiedlach zakładanych w miejscach n*. turalnie obronnych, a więc na osobnych wzniesieniach morenowych, pr* ujściach rzek do jezior lub większych rzek, na ich wyspach i półwyspach Ten typ osiedli określany jest przez archeologów' jako diakowski (<* m. Diakowo pod Moskwą). Cechą wspólną całego obszaru występowaou grodzisk typu diakow-skiego, było wytwarzanie przez mieszkańców naczyń

0    powierzchni zdobionej odciskami tkanin (J. Stankicvić, 1960, s. 38; Mieszkali w nich potomkowie założycieli osiedli z ostatnich wieków p.n.e. z których część przeniosła się z osiedla rodowego w najbliższą okolicę tworząc skupienia złożone z kilku, identycznych w założeniach planigraficz-nych, siedlisk.

Z reguły skupienia powstawały w okolicy zasobnej w pastwiska roz ciągające się w dolinach rzek i nad jeziorami oraz tam, gdzie lasy ni: tworzyły zwartej puszczy i łatwo było ich kawałki przystosować do upraw

1    wypasu zwierząt.

W osiedlu można było zbudować od 20 do 25 domów, co pozwalało n;! jednoczesne życie w nich od 100 do 150 osób (J. Stankiević, 1960, s. 88) związanych ze sobą pokrewieństwem. Z faktu, iż osiedla rejestrowane $• grupami, w w^rydzielonych topograficznie rejonach, można wnosić, żc id mieszkańcy dysponowali określonym terytorium działalności gospodarcze; izolowanym od sąsiadów przestrzenią pustki osadniczej.

Zmarłych palono na stosie, zaś ich szczątki chowano w grobach posiada jących bruki lub wykładki z kamieni (C. Laul, 1985, s. 66).

W strefie tajgowej, rozciągającej się na południe i północ od jezio:: Ładoga, Onega i Białe, ślady ludności z pierwszych wieków naszej ery są nad | wyraz skąpe i sprowadzają się do zarejestrowania kilku luźno znalezionyć przedmiotów i resztek obozowisk (V.V. Aieksandrov, A.M. Tallgren, 1930 s. 100; M. Schmiedehelm, 1955, s. 219 n). W klasyfikacji archeologicznej der wody działań mieszkańców tajgi w tym czasie nazwano kulturą późnokar gopolską (P.N. Trctiakov, 1966, s. 149n; J.S. Manjuchin, 1988, s. 12). Byt to kultura rybaków i myśliwych, żyjących w osadach i obozowiskach w^f pe biiżu rzek i jezior, często zmieniających miejsca pobytu. Zabytki mówią# o ich życiu, to ułamki naczyń glinianych o powierzchniach zdobiony# odciskami tkanin, narzędzia kamienne i kościane oraz rzadko notowali' ozdoby z brązu i pojedyncze przedmioty z żelaza, otrzymywane w zamian ł skóry i futra od kupców zachodniofińskich (L.A. Gołubieva, 1970, s. 14,14$ C. Carpelan, 1982, s. 46).

Do pierwszych wieków naszej ery odnoszone są początki migracji gptf | Finów estońskich na wschód, wzdłuż południowego wybrzeża Zatoki Fi**'j skiej w dorzecze Newy. Powodem była potrzeba zbliżenia do miejsc przebj : wania dostawców futer z tajgi. Z biegiem czasu ta grupa Finów zachodnich została nazwana przez mieszkańców tajgi ,,Vatjalaiset”, co w adaptacji ruskiej uzyskało formę „Vod”\ Etymologiczny wywód tego miana od fińskiego słowa „Vaaja” czyli „klin”, mógłby oznaczać ludzi, którzy mówią jakimś językiem fińskim, lecz żyją w obcych dla siebie stronach (N. Valonen, 1980, s. 46, 77). Mogli być to organizatorzy handlu wymiennego między fińskimi mieszkańcami wybrzeży morskich, a lapońskimi w przewadze myśliwymi z tajgi (E. Itkonen, 1961, s. 123 128; V.V. Pimcnov, 1965, s. 117-170).

Inny charakter miał powstający w tym samym czasie system myśliwskich posiadłości w tajdze, zakładanych przez Finów mieszkających na stałe na wybrzeżu morskim (A. Luukko, 1958, s. 1 — 16). Penetrowanie przez nich strefy tajgowej w celu zdobywania futer i skór prowadziło do zakładania obozowisk w obrębie upatrzonego obszaru, regularnie odtąd eksploatowanego w określonej porze roku. Z czasem obozowiska przekształcono w stałe bazy wymiany handlowej z tubylcami, później centra zbioru danin i regulowania powinności (C. Carpelan, 1979, s. 9; N. Valoncn, 1980, s. 82-84; E. Itkonen, 1980, s. 19-20).

Jak dotąd nieznany jest, wobec braku odkryć cmentarzysk datowanych na czasy przed V w., obrządek grzebalny stosowany przez ludność strefy tajgowej. Przypuszcza się, że był on analogiczny do obowiązującego ludność fińską osiadłą w dorzeczu środkowej Wołgi i Kamy. Polegał na budowaniu zmarłym drewnianych domów zrębowych powtarzających ogólne cechy domu mieszkalnego, z paleniskiem po środku, podzielonego na część męską i kobiecą (E.I. Gorjunova, 1961, s. 81 n; G.S. Licbicdiev, 1977, s. 37 n). Ciała zmarłych palono poza domkiem, zaś ich szczątki zawinięte w korę bizozową składano w odpowiedniej części domu. Takie zwyczaje zaobserwowano u Finów znad Ładogi w X~X1 w. (A.A. Spicyn, 1895, s. 146n; N.V. Tuchtina, 1969, s. 242 n) i nic wykluczone, żc w toku dalszych badań archeologicznych, uda się znaleźć odpowiednie przykłady dla pierwszych wieków naszej ery. Tym bardziej, że ostatnio odkryto bruki kamienne w dorzeczu rzeki Ojat\ które mogły pełnić funkcje symbolicznych palenisk w domkach zmarłych (Bor, Winnica, Ozierskoje) z omawianych czasów (V.A. Nazarcnko, 1979, s. 135n).

Niewielkie zaludnienie strefy tajgowej, półosiadły styl życia i ekspansywna gospodarka stanowiły doskonały stymulator wszelkich procesów rozwojowych. Intensywna wymiana handlowa stwarzała przesłanki do powstawania stałych punktów targowych i osadniczych w strefie tajgowej. Najstarsze z takich siedlisk posiadają metrykę z VI-VII w., a całość znajdowanego w nich materiału zabytkowego wskazuje na łączność kulturową z pobrzeżem morskim (N.V. Tuchtina, 1968, s. 191 n). Niektóre z nich rozwinęły się w faktorie kupieckie i ośrodki wytwórczości metalurgicznej, co miało znaczący wpływ na rozwój demograficzny, kulturowy i gospodarczy także tej strefy osadnictwa zachodniofińskicgo.