14818 ScanImage0003

10

Ryc. 2. Ludność zachódnioflóika we współczesnych ugrupowaniach. ...połudnowo-zachodnia granica hydronimii fińskiej (Sł. Nowakowski, 1926; M. Yasmer, 1934).

W XVIII w. w Finlandii, która od XT1I w. była politycznie związana ze Szwecją, zaczął się rodzić ruch fcnnofilski ogarniający szerokim kręgiem wszystko co można uznać za tradycję, co tę tradycję pozwalało poznać i wzbogacić, a więc język, poezję ludową, zabytki etnograficzne i archeologiczne. Ten zwrot do przeszłości narodu stał się bodźcem podjęcia wielokierunkowych badań terenowych i gabinetowych. Nastąpił bardzo szybki rozwój studiów' językoznawczych, co pozwoliło zwrócić uwagę na bliskość językową Finów i Estończyków i podjęcie dalszych poszukiwań ludów mówiących podobnymi, a więc pokrewnymi językami (E.N. Setala, 1891, s. 5n). W ten sposób, już w XVIII w. ustalono, że zachodniofińskimi językami, prócz Finów i Estończyków', mów^rią tak/,c Karelowie, Liw’owie i Iżoro-wie, a więc niesłowiańska ludność osiadła nad Zatokami Ryską i Fińską oraz nad jeziorem Ładoga (A.L. Schlozcr, 1771). Wkrótce do listy tej dopisano

język Wotów i Wepsów, a także wskazano na charakter i rodzaj dalszych powiązań między tą grupą Finów, a żyjącymi na południowy wschód od nich Finami Wołżańskimi i Permskimi oraz Ugrami (Fr.K. Gadcbusch, 1783; AJ. Sjógrcn, 1830).

W XIX w. do nauk badających dzieje ludów europejskich zaliczono także archeologię i podobnie, jak w Skandynawii, tak i w Rosji zainteresowanie jej źródłami i możliwościami badawczymi stało się bardzo żywe. Szczególne zasługi w^r rozwoju archeologii fińskiej położył J.R. Aspelin, ^; którego pragnieniem stało się sprawdzenie teorii językoznawców o pochodzeniu i dziejach ludów fino-ugryjskich (J.R. Aspelin, 1877-1878, 1880, 1884). Badania jego kontynuował ze strony skandynawskiej A.M. Tallgrcn, i a rosyjskiej A.A. Spicyn. Obaj prowadzili prace wykopaliskowe nad Bałtykiem, Wołgą i na Syberii, a ich rezultatem było przekopanie tysięcy •j kurhanów i pochów-ków w obrębie cmentarzysk płaskich od Finlandii * po tajgę syberyjską, a więc w całym obszarze występowania nazw miejs-[ cowych pochodzenia fino-ugryjskiego. Niezwykle bogate wyposażenia gro-\ bów odkrywanych w czasie tych badań, stały się podstawą klasyfikacji l kulturowej i etnicznej. Na podstawie analizy zabytków archeologicznych ^ wysunięto szereg teorii i mniej lub bardziej prawdopodobnych hipotez

! odnośnie do genezy i procesów rozwojowych ludów fińskich i ugryjskich. Najwięcej szkody w poznaniu dziejów tych ludów przyniosły zbyt pośpiesznie formułowane sądy, oparte o wyrwane z kontekstów fakty materialne. Mimo bowiem nadania archeologii rangi dyscypliny naukowej

I już w XIX w., zarówno w Skandynawii, jak i całym Imperium Rosyjskim, stosowane metody badawcze, ograniczały się do zdobywania różnymi sposobami efektownych zabytków, które gromadzono w prywatne kolekcje, przekazywane później muzeom regionalnym lub centralnym.

•Charakterystyczną cechą dotychczasowych prób całościowego ujęcia \ dziejów* i kultury Finów Zachodnich, była swoista rywalizacja między nur-; tem słowianofilskim i finofilskim. W relacjach pierwszego dominowały ten-jj dencjc uwypuklenia roli Słowian Wschodnich i ich wkładu w dorobek cywili lizacyjny wieków średnich w tej części Europy. Przedstawiciele drugiego ; nurtu, wywodzący się z niemieckich, skandynawskich i fińskich środowisk naukowych, próbow^rali wyłowić z masy zabytków archeologicznych, odkrywanych przez rosyjskich, łotewskich i estońskich badaczy, elementy kultury zachodniofińskiej i wykazywać ich związki z całym kompleksem osadniczo--kulturowym Fennoskandii. Próbowano także nieśmiało kwestionować nic-i. które, pozbawione źródłowych podstaw stwierdzenia, np. klasyfikowanie jako słowiańskie kurhanów długich i sapek w zlewiskach jezior Pskowskiego i llmcńskiego (P. Ligi, 1986, s. 156n). Do tej pory, przy równolegle prowadzonych intensywnych badaniach terenowych, konieczne są ciągłe weryfikacje ogromnej liczby zabytków nagromadzonych w muzeach Finlandii, Rosji, Estonii, Łotwy i Karelii, a także wielu hipotez i prób interpretacji nierozpoznanych dostatecznie problemów.