ScanImage017 (5)

38

Ryc. 9. Rejony występowania grobów grodzonych w 1 tys.ne. (S. Laul, 1985).

Skrajnie zachodni zasięg posiadają groby grodzone z dorzecza Venty c Półwyspie Kurskim. Ich użytkownicy pojawili się w tym rejonie po kilki wiekowej przerwie w jego zasiedleniu i byli zapewne protoplastami wczesne średniowiecznych zespołów ludności liwskiej (E. Sturms, 1936, s. 25 -50 Natomiast budowniczymi grobów grodzonych w dolnym dorzeczu Dźwin) Lielupy i na wschodnim wybrzeżu Zatoki Ryskiej, byli potomkowie ludnoś' osiadłej tu w okresie rozwoju bałtyckiej kultury grobów’ skrzynkowi (E. Tónisson, 1966, s. 114-116; A. Stubavs, 1977, s. 50-54). Podobną & nezę mają groby grodzone na obu brzegach Zatoki Fińskiej (ryc. 9).

Użytkownicy cmentarzysk z grobami grodzonymi, byli najpewniej afl matorami dalekosiężnej wymiany handlowej. Wskazuje na to obecne# w grobach grodzonych importów z prowincji rzymskich, wyrobów z wars* tatów sambijskich, zachodniolitewskich, z rejonu ujścia Wisły i Łaby, a tak* z południowej i środkowej Szwecji (U. Salo, 1968, s. 205-207).

W rozwoju handlu dalekosiężnego niemałą rolę odgrywali ówcześni mi^r szkańcy Półwyspu Skandynawskiego. Prowadzone przez nich interesy wym*: gały dłuższego lub krótszego pozostania w miejscu zorganizowanego targu na wybrzeżu Półwyspu Fińskiego i południowych brzegach Zatoki Fińskiej. Zwiększało to popyt na żywność, co było doskonałym impulsem dla rozwoju gospodarczego i stabilizacji punktów osadniczych. Rozwijana w' poprzednich wiekach hodowla bydła rogatego, owiec i koni, została wspomożona zwiększonym areałem pól uprawnych. Zasadniczą metodą pozyskiwania pól uprawnych było w dalszym ciągu wypalanie kawałków lasu, przesyconą popiołem glebę orano przy pomocy prymitywnego radła, stosowano także system powrotu z uprawami na odłogi (K. Vilkuna, 1949, s. 15-43; II. Moora, 1956, s. 107 n). Podstawą wyżywienia było jednak nadal rybołówstwo rzeczne, jezierne i morskie, łowiectwo i zbieractwo. Dużą rolę zaczyna też odgrywać bartnictwo leśne. Ekspansywna gospodarka, polegająca na prostym wykorzystywaniu walorów' środowiska naturalnego coraz powszechniej była stopniowo ograniczana na rzecz intensywnego wprowadzania nowych metod uprawy czy hodowli. Działaniom tym sprzyjała możliwość posiadania lepszych narzędzi pracy, wykonywanych teraz już z żelaza. Przeróbka miejscowych rud darniowych na żelazo i wyrób z niego potrzebnych narzędzi i broni, spowodowały rozwój ciesiołki, tkactwa i innych gałęzi wytwórczości.

Jak wykazały badania grodzisk estońskich, w pierwszych wiekach naszej ery przestały one służyć jako miejsca stałego zamieszkania, stały się punktami kontroli terytorium i schronieniami dla okolicznych mieszkańców w razie niebezpieczeństw (M. Schmicdchclm, 1955, s. 178 n).

Z rozmieszczenia cmentarzysk z grobami grodzonymi wynika, że każde z nich służyło jednej wspólnocie osadniczej, zaś każdy z ogrodzonych grobowców jednej rodzinie będącej członkiem tej wspólnoty. Grobowiec był użytkowany przez rodzinę wielopokoleniową, wobec tego w obrębie tego samego cmentarza są obiekty z większą lub mniejszą liczbą pochówków, służące w* ciągu kilkudziesięciu lub kilkuset lat. W zasadzie większość cmentarzysk przestała być użytkowana w ciągu V-ego wieku. Zdarzają się grobowce, do których zsypywano spalone szczątki zmarłych jeszcze w VII lub VIII w. (Toila, Estonia), a nawet dłużej (Azeri, Ilia, Estonia). Być może w rzeczywistości niektóre z nich były użytkowane przez całe wczesne średniowiecze, lecz zabrakło w ich wyposażeniach przedmiotów, na podstawie których można by było określić chronologię (M. Schmiedehclm, 1955, s. 208). W zasadzie jednak począwszy od V-VI w. spalone szczątki zmarłych zsypywano do indywidualnych jam grobowych, najczęściej lokowanych w niewysokich nasypach kurhanowych, lub na bruku kamiennym (A.M. Tallgrcn, 1925, s. 5-14).

Skupienia osadnicze, składające się z kilku rodzinnych gospodarstw ednodworczych, oddzielone były od siebie kilkudziesięciokilometrowymi .pasami wzajemnej trwogi” - niezamieszkałymi obszarami puszczy, bagien, nokradeł, wykorzystywanych najwyżej do polowań.

Cmentarzyska z grobami grodzonymi zostały odnotowane w tych rejo-lach, w których w wiekach średnich znajdowały się domeny osadnicze Jwów, Estończyków, Suomi i Hame. Na wschód od nich bytowały grupy