19151 ScanImage054

112

Ryc. 48. Przewłoki w Okowskim Lesie (L.V. Aleksiejev, 1974, 1978).

1 - rejony osadnictwa zachodnio-fińnkiego w VI -X w., 2 - przewłoki, 3 - grody ruskie z XI-XII w.

przy organizacyjnym udziale Skandynawów. Bliższym prawdy wydaje sk przypuszczenie, że służyły one mieszkańcom fińskim najpierw w lokalnym transporcie, na co wskazuje powstanie w VI w. centrum osadniczego w dorzeczach dopływów górnej Dźwiny i Wołgi, zaś od VII lub VIII w. zostah włączone w system dalekosiężnych połączeń transportowych (ryc. 48). zbrojnym opanowaniu dorzecza górnej Dźwiny i Wołgi przez Słowian lub raczej zcslawizowanych Bałtów (Krywiczów), cały ten rejon stał się punktem wiecznych zatargów między księstwami Połockim i Pskowskim, później zi' jednym z ważniejszych centrów gospodarczych i politycznych Księstw* Nowogrodzkiego z ośrodkiem w Toropcu (L.V. Aleksicjcv, 1074, s. 9).

System organizacyjny szlaków handlowych łączących północ z południem i wschodem, opierał się na zbrojnych drużynach stacjonujący^ w osiedlach rzemieślniczo-targowych i sprawujących pieczę nad okręcony® odcinkiem trasy i całą siecią dróg lokalnych. Oznaczało to również, żc przywódcy stojący na czele drużyny zbrojnej mieli prawo objeżdżać okolicę i zbierać daninę od mieszkających w niej ludzi. W ówczenych społecznościach Stanowili wyższą, zamożniejszą warstwę „lepszych ludzi”, określanych przez Warcgów mianem „kylfing”, które to słowo w języku ruskim przybrało formę „kolbiag” (N. Valonen, 1982, s. 80).

W świadomości mieszkańców Północy europejskiej utrwalili się jako kupcy organizujący wyprawy po futra w^r głąb tajgi (A. Stender-Pctersen, 1953, s. 89-113). Dla Lapończyków byli to przede wszystkim Finowie i Norwegowie, których wyprawy w głąb tajgi miały na celu odebranie jej mieszkańcom trzeciej części zdobyczy zimowych polowań oraz wszystkich skórek bobrowych i sobolowych (J. Vahtola, 1981, s. 460n). Dla Finów' zamieszkałych w strefie graniczącej z tajgą lub w pobliżu dalekosiężnych szlaków handlowych, to głównie Skandynawowie i Słowianie podejmujący okresowe wyprawy zbrojne by ściągnąć z miejscowej ludności trybuty i daniny lub by zagrabić posiadane przez nią dobra. Relacja wielmoży norweskiego Ohthera, przekazana Alfredowi Wielkiemu u schyłku LX w. wskazuje, że jednym ze źródeł jego majątku były daniny otrzymywane od Finów, a składające się z futer zwierzęcych, ptasich piór i kłów wielorybich oraz z lin, które wyrabia się ze skór morsów i fok (G. Labuda, 1961, s. 15 n).

Jak wynika z dotychczas uzyskanych źródeł archeologicznych, Wikingowie aż do końca IX w. penetrowali ziemie zachodniofińskie gospodarczo i utrwalali swą obecność na głównych szlakach handlowych wiodących na południe i wschód całkowicie niezagrożeni. Najpewniej nie ingerowali w procesy tworzenia zachodniofińskich wspólnot terytorialnych, zwłaszcza tam, gdzie nie organizowali punktów' wymiany handlowej tylko z nich korzystali, a więc na terytoriach Finów-Suomi, Liwów i Estończyków. Nie próbowali także grupowych osiedleń w obrębie powstających zachodniofińskich wspólnot terytorialnych, choć pojedyncze osoby mogły w nic wchodzić na zasadzie małżeństwa lub adopcji. Swą dominację polityczną ograniczali do obecności zbrojnych drużyn w strategicznych punktach szlaku handlowego i ściągania danin i trybutów z okolicznych wspólnot zachodniofińskich. Stworzenie sieci enklaw stałego osadnictwa skandynawskiego nic wchodziło zapewne w rachubę. Wyjątek stanowił rejon jeziora Ładoga, gdzie kontrolowali cały handel między wschodem i zachodem, południem i północą. Założona przez nich osada w Starej Ładodze, w obcym środowisku etnicznym, była wrotami i na południe i do Skandynawii, punktem docelowym kolejnych ich wypraw oraz centrum handlowo-rzemieślniczym przyjmującym wędrownych kupców z różnych stron świata (H.R. Ellis Davidson, 1976, s. 45-46). Stworzenie w takim miejscu enklawy osadnictwa skandynawskiego było sprawą ważną, zwłaszcza w sytuacji braku tradycji zasiedlenia tego rejonu zc względu na warunki ekologiczne nie sprzyjające ani uprawom ani hodowli (A.N. Kirpićnikov, 1988, s. 52).