ScanImage081

166

Ryc. 72. Wczesnośredniowieczne przedmioty żelazne (Latvija, 1974, S.l. Koćkurkina, 1981).

I - pęta dla bydła (Paaso, Karelia), 2 - skobel, 3 - piła (Koknese, Łotwa)

Struktura gatunkowa utrzymywanego stada była zróżnicowana w zależności od opłacalności hodowli i osobistych gustów. I tak Karclowic prawie zupełnie nie hodowali świń (S.l. Koćkurkina, 1982, s. 153), których mięsa nie lubili, jak informują XIX-stowieczne wywiady etnograficzne, choć doceniali wartość szczeciny świńskiej. Natomiast utrzymywali duże stada koni, którymi handlowali z Rusią i Skandynawią, czerpiąc z tego znaczne zyski (K. Vilkuna, 1967, s. 30 n). Duże stada koni i owiec posiadali Finowie z nad Ładogi, dostarczając je kupcom skandynawskim, słowiańskim i bułgarskim (S.l. Koćkurkina, 1982, s. 156). Konina nie była przez Finów jedzona z powodów religijnych, natomiast konie służyły im przez całe życie w podróżach, w^r wędrówkach w tajdze, w czasie wojen i wypraw^r łupieżczych. Estończycy, Liwowie i Finowie z Półwyspu Fińskiego hodowali bydło rogate i owce głównie w celach konsumpcyjnych, redukując maksymalnie jesicnią wielkość stada (V.I. Całkin, 1962, s. 129; K. Paavcr, 1965, zest. 11). Arabski geograf Idrisi w komentarzach do swojej mapy z 1154 r. podał, że mieszkańcy południowego pobrzeża Zatoki Fińskiej mieli duże stada bydła (O.J. Tallgren-Tuulio, 1930, s. 18n). Potwierdza to także informacja zaw^rarta w Kronice Liw^rońskiej, według której Niemcy w początku XIII w. zagarnęli w zachodniej Estoni 4000 wołów i krów (KL. XIV, 10) Liwowie natomiast hodowali przede wszystkim świnie, karmiąc je głównie żołędziami z dębowych gajów.

O roli myśli wstwa, zwłaszcza wśród mieszkańców strefy tajgowej już pisaliśmy, tu można zwrócić uwagę na dużą liczbę toponimów, zwłaszcza karelskich, związanych z tą dziedziną życia. Cały szereg słów związanych jeS z określeniem miejsc przebywania dzikiej zwierzyny i ptactwa, sposobów i urządzeń do ich odłowu, a także miejsc do przechowywania zdobyczy. D° najciekawszych należą: „hangas, hanka” - odgrodzenie dla odłowu łosia i jelenia; „kokko” - plecionka przygotowana dla odłowu cietrzewi; „Kyt-takokko” - stożkowaty szałas, w którym ukryty łowca podgląda cietrzewie; _rtuumcn, uuttu” - miejsca, gdzie wodne ptactwo składa jaja, itp. (V. Nissila, 1975, s. 64-65).

Myśliwi rozporządzali ogromnymi łowiskami, które w X-XIT w. traktowali już jak własne posiadłości, znając w nich miejsca, gdzie przebywała interesująca ich zwierzyna. Miejsca odłowu zwierzyny, do których prawo zwyczajowe mich poszczególni łowcy lub całe rodziny, były zwykle znacznie oddalone od ich stałych siedziby. Karelowie w XIII w. sezonowe łowiska posiadali w pobliżu Zatoki Botnickiej i nad Morzem Białym. Mieszkańcy prowincji Hanie i Savo traktowali jak własne rejony myśliwskie w centralnej Finlandii, daleko od miejsc swego stałego zamieszkania (A. Luukko, 1958, s. 1 n). W dokumentach zachowała się informacja z 1390 r. o gospodarstwie v prowincji Hame, którego właściciel posiadał w centralnej Finlandii lasy, gdzie polow^rał na wiewiórki, eksploatował łowisko rybne i co więcej, zbierał daninę od osiadłych tam Lapończyków (E. Jutikkala, 1958, s. 32).

W warunkach słabo rozwiniętego rolnictwa i hodowli największym dostawcą żywności w gospodarce Karelów było rybołówstwo rzeczne i jezicmc. W leśnych jeziorach odławiano okonie, jazie, szczupaki i płocie. W dużych jeziorach i rzekach - miętusy, lipienie, sandacze, łososie, pstrągi, sieje i leszcze. Ryby łowiono ościeniami posiadającymi 3-5 zębów. Z ościeniami na połowy wyjeżdżano w nocy, śledząc rybę przy pomocy łuczywa umocowanego na przodzie łodzi. Do odłowu ryb używano różnego typu sieci, niewodów, koszy, łowiono je także na wędkę (ryc. 73).

Odłowem ryb zajmowali się zapewne wszyscy, choć mieszkańcy wysp i pobrzeży morskich, mogli traktować rybołówstwo jako podstawę swego utrzymania. Zwłaszcza gdy w- sezonach jesiennych lub zimowych wyprawiali aę na odłów' fok. W Morzu Bałtyckim W7stępują trzy gatunki fok, które wczesną i późną zimą ogromnymi stadami nawiedzają Zatoki Ryską i Fińską (V.J. Kalitis, 1959, s. 478). Przy polowaniach na foki używano żelaznych harpunów, których odpowiedniki znane są z wczesnośredniowiecznych okazów (E. Kivikoski, 1950, tabl. 145, nr 1114). Niewykluczone, że foki odławiano także przy pomocy sieci plecionych z konopi. Do tej pory panuje Pogląd, że rybołówstwo jako wyspecjalizowane zajęcie grupy ludzi, to qawis-ko późne związane z powstawaniem aglomeracji miejskich (H. Moora, H. Ligi, 1969, s. 15). Tymczasem ogromna ilość zbiorników wodnych, bliskość morza i bogate w ryby rzeki, jak gdyby w sposób naturalny czyniły tę 8%ź gospodarki bardzo ważnym zajęciem. W warstwach kulturowych osiedli znajduje się harpuny, ostrogi, gliniane i kamienne ciężarki do sieci, haczyki do wędek, pławiki z kory (S.l. Koćkurkina, 1981, tab. VI, 7, 15; VII, 7, 24; XI, 11, 13, 14). Na podstawie toponimów wywodzących się z określa związanych z różnymi zajęciami ludzi wyróżniono rejony, gdzie rybołówstwo zajmowało pierwsze miejsce. W środowisku karelskim był to