ScanImage029 (2)

62

Obserwowane przez pryzmat źródeł archeologicznych losy etnokulturowę prowincji sopek w X i następnych wiekach, wydają się przeczyć istnieniu tak złożonej struktury organizacji społecznej jej mieszkańców. Zgodnie z założeni*, mi powinna się w czasach między VI a X wiekiem, wytworzyć organizacja zdolna do ochrony terytorium przed obcą inwazją. Tymczasem, szybkość opanowania politycznego zarówno fińskiej prowincji kultury kurhanów wydhj. żonych, jak i kultury sopek przez zbrojne grupy Skandynawów z północy i Słowian z południa, istnienie takiej organizacji poddaje w wątpliwość.

W strefie tajgowej procesy stabilizacji osadnictwa i kształtowanie się wię?j społecznych wyższego rzędu między grupami łowców leśnych i rybaków, były wyraźnie opóźnione. Bodźcem do ich powstania mogło być budowanie przez Słowian i Skandynawów stałych tras handlu dalekosiężnego, łączących północ z południem Europy. Zakładane wydłuż ich przebiegu osady rzemies-lniczo-handlowe, skupiały rozproszonych w tajdze myśliw7ch, skłaniając ich do czasowego tam przebywania i coraz częstszych powrotów. W ten sposób powstawały formacje społeczne, łączące bliskojęzycznc grupy ludzi, w nowych układach gospodarczych inspirowanych także przez potrzeby stałych i czasowych mieszkańców faktorii kupieckich.

Jedna z takich formacji powstała w obrębie Płaskowyżu Iżorskiego, ograniczonego od północy brzegiem Zatoki Fińskiej, zaś z pozostałych stron zabagnionymi dolinami rzek. W tym wydzielonym w naturalny sposób regionie, istniały sprzyjające uprawom rolnym i hodowli warunki glebowe i klimatyczne (V.A. Kolćatov, 1982, s. 61). Nie wiemy jakie były przyczyny braku osadnictwa w tym rejonie aż do VI -VII w. (A.M. Tailgren, 1938, s. 96n), kiedy to pierwsi osadnicy założyli stałe już siedliska na okrainach płaskowyżu. Wspólnoty osadnicze kształtowały się wolno i dopiero w X w. nastąpił trwały podział terytorium między osadników przybywających tu głównie z estońskich obszarów nadbałtyckich. Ukształtowane wówczas wspólnoty terytorialne rozwijały się w układach strukturalnych, niezmiennych w zasadniczych cechach tradycji kulturowej i obyczajowości zachodniofińskicj w głąb XV w. dając obraz, znanej ze źródeł pisanych Vodi (J.M. Lesman, 1982, s. 65 n).

Dalej w strefie tajgi archeologiczne ślady działalności ludzkiej są tak skąpe, że wszelkie rozważania na temat struktury osadniczej mijają się z celem. Osady otwarte i osiedla umocnione, obozowiska z nikłą warstwą kulturową z I tysiąclecia naszej ery, są notowane wzdłuż brzegów Szeksny, Sudy, Czagody i Mołog (Ą.V. Nikitin, 1975, s. 27, 28). Całość pochodzącego z nich materiału zabytkowego, nosi cechy kultury diakowskiej, co może pośrednio wskazywać na fińską proweniencję ich mieszkańców. Jednakże fragmentaryczność materiału zabytkowego nie pozwala na jego chronologiczną i kulturową klasyfikację. Gdyby przyjąć punkt widzenia niektórych badaczy i odnieść je do wczesnego średniowiecza, to należałoby mniemać, iż w ciągu przeszło tysiąca lat, w życiu bytujących w^f tajdze grup ludzi nic zachodziły uchwytne zmiany. Wyraźną cezurą staje się wiek IX, kiedy to obserwowane przekształcenia w* struktur# osadniczej tłumaczyć można napływem osób zainteresowanych zwiększoną eksploatacją dóbr naturalnych tajgi. Z tego też wieku pochodzą znajdowane w tajdze przedmioty, wytwarzane w fińskich warsztatach kowalskich strefy nadbałtyckiej (V.A. Nazarenko, 1970, s. 191-201; N.V. Tuchtina, 1971, s. 162-181), pochówki zmarłych w tajdze ludzi i ślady osad lub obozowisk zawierających w swych warstwach kulturowych przedmioty pochodzące z różnych stron osadnictwa zachodniofińskiego.

Z rejonu historycznej Karelii tylko nieliczne, odkryte punkty posiadają metrykę z VI-VIII w. Należą do nich pochówki ciałopalne z Sorta-vali (S.I. Koćkurkina, 1982, s. 15) i z Muolax-Uliakus (C.A. Nordman, 1924, s. 95, 96), a także nieco późniejsze groby kamienne z Lapinlachti (A. Hackman, 1925, s. 24-53; H. Salmo, 1938, s. 49-50). Nieznane dotąd są osiedla z tego czasu, z wyjątkiem obozowisk typu Kudoma XI, które mogły być użytkowane także w^r ciągu I tysiąclecia naszej ery. Znajdowane w ich obrębie zabytki wskazują z jednej strony na związki z twórcami kultury pianoborskicj z dorzecza Kamy, z drugiej zaś z Finlandią i pobrzeżem Bałtyku (J.A. Savvaticv, 1984, s. 66).

.8. Osiedla z I tysiąclecia n.c. w rejonie jezior Białego, Łacza i Vożc (N.A. Makarov, 1986).