ScanImage070

144

zapewne identyczne jak w przypadku Finów z nad Ładogi, oparte na porozumieniach zapewniających obu stronom czerpanie określonych korzyści gospodarczych, polityczne zwierzchnictwo Skandynawom i niezależność roz-woju kulturowego Finom-Vesi.

Sytuacja uległa całkowitej zmianie w związku z zaprowadzonym przez władców Rusi nowym systemem podziału administracyjnego opanowanych aem Nie jest całkowicie pewne, czy podstawowe reformy, włącznie z wydzieleniem Ziemi Rostowsko-Suzdalskiej, przeprowadził już Jarosław Mądry, czy też dopiero jego następcy. W każdym przypadku do pierwszej połowy XTI w. Ziemia Rostowsko-Suzdalska nie miała własnego księcia lecz podlegała bezpośrednio władcom Rusi Kijowskiej (V.A. Kućkin, 1969, s. 74). Obejmowała Powołże od ujścia Kotorosły do ujścia Miedviedicy i ciągnęła po Seksnie do jeziora Białego (A.N. Nasonov, 1961, s. 180). W ten sposób centrum handlowe w Bialozicriu i kontrola szlaku handlowego po Seksnie przeszła w ręce Księcia Kijowskiego, a od 1146 r. Księcia Rostowskicgo. Od tego czasu rozpoczęły się nieustające walk; między władcami Ziemi Nowogrodzkiej i Rostowskiej, w których Vesowie uczestniczyli na zasadzie obowiązku z racji ich przynależności terytorialnej do jednej z tych ziem. Znakomita ich liczba przeniosła się w międzyczasie w lewe dorzecze Dwiny i rzeki Wag, gdzie w ciągu XII w. powstała prowincja zachodnio-fińska Finów w Zawołoczy (J.S. Vasiliev, 1971, s. 103, 109) (ryc. 61).

+ 2

Ryc. 61. Ślady osadnictwa Finów z ZawołoĆy wc wczesnym średniowieczu (V.V. Siedov, 1987).

1 - osady, 2 - cmentarzyska

Wkrótce zresztą obszar ten stał się również przedmiotem ostrej walki

0    wpływy ze strony władców nowogrodzkich i rostowskich. Sojusznikiem Nowogrodu byli Karelowie, którzy za jego aprobatą zakładali tu własne łowiska, próbując pobierać daniny od autochtonicznej ludności lapoóskięj

1    wychodźców z dorzecza Śeksny i Mołogi (D.V. Bubrich, 1974, s. 24). Ta konkurencja dała w efekcie zbliżenie etnokulturowe różnych grup ludności fmojęzycznej, wyrażające się powstaniem nowej wersji języka fińskiego, zajmującego pośrednie położenie między językami zachodnioflńskimi i woł-żańsko-fińskimi (A. Matviejev, 1969, s. 42-45). Zróżnicowanie kulturowe Finów z Zawołoczy obserwowane jest także w źródłach archeologicznych (V.A. Nazarenko, O.V. Owsiannikov, E.A. Riabinin, 1984, s. 197-216). Po objęciu całego dorzecza Dwiny kolonizacją ruską przez następne wieki pozostał)' niewielkie enklawy ludności pochodzenia fińskiego, która nigdy nie odgrywała znaczącej roli politycznej, kultywując najwyżej tradycje kulturowe przechowane do niedawna w północnoruskich zabytkach etnograficznych.

111.3. UKŁADY OSADNICZE I SPOŁECZNE

Struktury polityczno terytorialne powstające od IX w. na ziemiach za-chodniofińskich opierały się na wcześniej już zorganizowanych wspólnotach osadniczych, jednocząc je w mniej lub bardziej zwarty kompleks. Wśród znanych ze źródeł pisanych organizacji polityczno-terytorialnych wyróżnić można te, które ukształtowały się poprzez zbrojny podbój nowych ziem, te które w długotrwałym procesie przenikania własnych osadników do ziem obcych dysponowały wystarczającą liczbą wspólnot osadniczych by zdominować autochtonów i wreszcie takie, które zawiązali członkowie wspólnot autochtonicznych w obronie własnego terytorium, autonomii politycznej i gospodarczej, wiary i tożsamości etnicznej. Do grupy pierwszej zaliczyć można Słowenów Nowogrodzkich i zeslawizowanych Bałtów nazywanych Krywiczami (M.I. Artamonov, 1990, s. 283). Drugą reprezentują bałtyjskie zespoły plemienne Letgalów, Selów i Kurów, trzecią organizacje polityczno-•terytorialne Finów-Suomi i Hame, Karelów, Vodi i Iżory. Należą tu także trudne do opisu z braku źródeł organizacje polityczno-terytorialne Liwów, Estończyków, Finów z nad Ładogi i Vesi z nad jeziora Białego.

W obrębie tworzonych w różny sposób i odmiennych etnicznie (językowo i kulturowo) wczesnośredniowiecznych struktur polityczno-terytorialnych funkcjonowały wspólnoty osadnicze Finów Zachodnich o metryce powstawania sięgającej VI w. Nie wszystkie zawiązywane wówczas wspólnoty osadnicze przetrwały przez wieki w pierwotnym układzie, zmieniała się wielkość wykorzystywanego przez nich obszaru działalności gospodarczej, wewnętrzna struktura oraz liczebność gospodarstw rodzinnych wchodzących w ich skład. Wiele z nich było efemerydami znikającymi z krajobrazu osadniczego na skutek waśni wewnętrznych, zniszczenia przez wroga, chorób