ScanImage078

160

posiadały lekkie konstrukcje szałasowe, a jedyne po nich ślady, to paleniska kamienne i rumowiska pieców ogrzewczych (E.N. Nosov, V.J. Koniedcij, 1975, s. 28-29).

Każdy typ osiedla miał swoje specyficzne cechy planigrafii wewnętrznej. W obrębie grodów, a później „zamków” budynki koncentrowano wzdłuż ścian obronnych i dopiero w' początku XIII w. domy wynoszono także na majdanie. W osiedlach rzemicślniczo-handlowych i wspólnotach osadniczych zajmujących przestrzeń powyżej 1 ha, zabudowa miała charakter zagrodowy, a odległości między gospodarstwami wynosiły od kilku do kilkudziesięciu metrów. Współczesne sobie 2-3 zagrody tworzyły sąsiedzkie grupy. Wokół domów mieszkalnych koncentrowały się zabudowania gospodarcze.

Fińskie domy mieszkalne budowane między IX a XII w. różniły się między sobą w' zależności od warunków środowiskowych i tradycji konstrukcją, wielkością i kształtem. Na terenie Finlandii zaadoptow^rano skandynawski dom długi, wznoszony na kamiennych fundamentach, choć rzadko przykłady takiego budownictwa spotyka się w obrębie wspólnot wiejskich. Tu przewodnim typem domu mieszkalnego był budynek o konstrukcji słupowe] z plecionymi ścianami obmazywanymi gliną lub wpasowanymi między słupy bierwionami, posadowiony na fundamencie kamiennym. Budowano takie zrębowe domy drewniane, uszczelniane mchem i wylcpiane gliną na kamiennych fundamentach. Od XI w. technikę słupową ograniczono do wznoszenia konstrukcji obronnych lub przy powiększaniu domu przybudówkami. Ściany przybudówek niemal zawsze były plecione z gałęzi i wylepianc gliną (E. Tónisson, 1990, s. 68) (ryc. 68).

Domy zrębowe budowano z bierwion drzew iglastych o średnicy 15-25 cm. Niewiadomo czy bierwiona były okorowywane, choć na szczątkach odkrytych w Lihavere są ślady obciosywania. Dolny wieniec zrębu układano na fundamencie z ciasno przylegających do siebie kamieni bez spoiwa, co doskonale można było zaobserwować w^r czasie badań zabudowy grodu Soontagana (Estonia). Tylko w pojedynczych przypadkach podłogi domów znajdowały się o 20-30 cm niżej niż poziom gruntu. Podłogi stanowiła ubita ziemia, czasem wylepiona gliną (Ryuge - Estonia), lub wyłożona kamieniami, w najlepszym przypadku płytami kamiennymi (Varbola) lub deskami (Paatsa). Z wyliczeń konstrukcyjnych wynika, że domy mogły mieć dachy dwu- lub czterospadowe oparte o słupy, po których ślady odkrywane są w trakcie badań archeologicznych. Na pewno dachy pokrywano warstwą ziemi i piasku, a także kamieniami.

Domy były na ogół duże o wymiarach izby 4-5x4-5 lub większe, najczęściej prostokątne, często także dwuizbowe (L.A. Gołubicva, 1973. s. 113) z dobudowaną sienią i gospodarczymi przybudówkami. Budowane także domy dwupoziomowe lecz tylko w obrębie osad r/.emicślniczo-han-dlowych. Natomiast niemal w^re wszystkich typach osiedli od gródków' straż-niczych, poprzez osiedla rzemieślniczo-handlowe i aglomeracje typu wsi spotyka się ślady po szałasowych domach okrągłych w planie i z zagłębioną

W. Stara Ładoga. „Duży Dom” z warstwy E, (E.A. Rjabinin, N.V. Ccrnych, 1988).

^^Unt podłogą (E. Mugurcvić, 1983, s. 27). Nawet w warstwach osiedli y °^cych z XIV w. sporadycznie odkrywa się resztki takich domów.

reguły powierzchnia wewnętrzna domów okrągłych w planie, odpowiadała wielkością czworokątnym i wynosiła od 12 do 25 m².

Jednym z najważniejszych atrybutów zachodniofińskiego domu był piec jb palenisko. Dna pieców często wykładano płytami kamiennymi, zaś szpary między nimi wypełniano gliną. Czasem dno stanowiła jedna duża płyta (Soontagana). Boczne ściany pieca budowano z płyt kamiennych lub kamieni - górę zamykano płytą kamienną lub stropem z kamieni. Piece fińskie najczęściej mają formę czworokąta o wymiarach 80x60 cm Przy wysokości 40-50 cm (ryc. 69). Często podstawa pieca obudowana była jednym wieńcem zrębu (J. Selirand, 1983, s. 49).

Piec budowano na poziomie podłogi lub nieco wyżej, w pewnej odległości od ścian, czasem dochodzącej do 2 m co sprawiało, że znajdował się niemal