skan57

Depersonalizacja, utrata twarzy i jednoczesne skalanie - nałożenie kosza na śmieci na głowę nauczyciela (źródło: TVN)

408

tach, w których prowokowano ludzi do wrogiej wypowiedzi na temat ofiary, ostatecznym następstwem był bardziej wrogi stosunek do ofiary niż u badanych, którzy nie mieli okazji do przejawiania wrogości. Ponadto osoby, które uprzednio zadawały innej osobie ból, nabierają gorszego o niej zdania (mniej ją lubią i przypisują jej więcej negatywnych cech) niż badani, którzy nie mieli okazji agresywnie zachowywać się w stosunku do tej osoby. Podczas wielokrotnego powtarzania aktów agresji fizycznej w stosunku do tej samej osoby, poziom agresji nie tylko nie spada, ale rośnie (Wojciszke 2002, 369).

Znaczenia penisa jako znaku w popkulturze zależą od jego wielkości, wzwodu lub jego braku i celu wystawienia go na widok publiczny. Normą jest unikanie pokazywania członka w trakcie aktu miłosnego, jeśli akt ten ma być odebrany jako piękny i miły (Szyłak 1996, 143-145).

Podobnie jest, gdy penis służy jako broń do zdobywania i podboju terytorium, jakim jest kobieta - angielskie gun, polskie: zaganiacz, dzida, pala itp. Penisy chłopców jako jeszcze niegroźne, niefalliczne określane są sympatycznymi, nieagonicznymi określeniami typu: siusiak, robaczek, ptaszek itp.

Metaforę penis to broń rozwija w swojej pracy Timothy Beneke (1982). W języku angielskim na tej metaforze opiera się odnosząca się do wytrysku nasienia fraza He shot his load into ber (Wystrzelił w nią cały swój ładunek). Stosunek seksualny jest przez mężczyzn traktowany między innymi jako seksualna zdobycz, a zdobycz to nabycie własności danego obiektu.

Beneke twierdzi, że heteroseksualni mężczyźni strukturyzują swoje doświadczenia za pomocą języka w obowiązujących w naszej kulturze czterech kategoriach:

a)    statusu,

b)    wrogości,

c)    kontroli,

d)    dominacji.

Przy tym dominacja jest określana jako funkcja własności - posiąść oraz posiadać coś to dominować nad tym; wejść w posiadanie można za pomocą

POZIOM RÓL SPOŁECZNYCH

zwycięstwa - triumfować nad kimś (dopiąć swego), upolować¹⁹¹. Wrogość objawia się przez objęcie w posiadanie wyrażone w akcie zmetaforyzowanym w domenach wojny, przemocy (wziąć siłą), kradzieży (skraść cnotę). Kontrola oznacza rozpisanie dla kobiety roli, którą ona musi skrupulatnie odegrać. Wysoki status wyraża się w byciu obsługiwanym (being serviced)-, można go uzyskać w swoich oczach (w tym wypadku - gdy się posiądzie kobietę lub sprowadzi innego do roli zdefiniowanej jako kobieca) bądź w oczach innych mężczyzn (gdy ma się harem).

W pracy Women, Fire and Dangerous Things George Lakoff badał metafory dotyczące seksualności i chuci. W języku polskim chuć bywa określana jako głód lub pragnienie, obiekt seksualny zaś to źródło zaspokojenia. Pragnienie o lekkim natężeniu jest czasem wyrażane jako chętka (mam na nią/niego chętkę) - wówczas obiekt seksualny jest metaforyzowany jako smakołyk. Stan opanowania przez żądze wyraża się przez metaforę szaleństwa oraz - może ze względu na irracjonalność działania - metaforę zwierzęcia: człowiek opanowany przez chuć to agresywne zwierzę (ogier, tygrysica itd. - por.: Lakoff 1987, 410).

Częściej jednak seks opiera się na opozycji aktywny - bierny, w której mamy do czynienia ze zdobywającym i obiektem zdobytym, czasem broniącym się; standardowo język odzwierciedla kobietę jako obiekt zdobywany w akcie seksualnym¹⁹², mężczyzna bywa jedynie obiektem miłości czy zdobyczą matrymonialną. Zdobywanie seksualne oddaje metafora seks to przemoc (kobieta to lup) oraz jej szczegółowa obrazowa wersja: seks to uderzanie kobiecych genitaliów (ang. He’d like to bang her box - Beneke 1982) realizująca się za pomocą leksyki typu: rżnąć, walić, grzmocić, młócić, rypać, dziobać, heblować, jebać, łomotać, piłować szparę, pruć, rąbać^m itd. Postrzeganie seksu jako łupu powoduje odnoszenie się z pogardą do tych partii ciała, które zdobywamy i łupimy. Tak jak wrogom ucina się nie głowy, ale łby, tak miejsce natychmiastowego ataku i złupie-nia musi być oddane w słowniku agresywnym i wulgarnym. Toteż nie może dziwić to, że wśród przykładów określeń stosunku płciowego zebranych przez Renatę Przybylską (1987) większość jest typowa dla takiego agresywnego modelu¹⁹⁴:

¹⁹¹    Zauważmy, że po polsku słowo upolować (kogoś przeciwnej płci) w odniesieniu do mężczyzny ma aspekt ekonomiczny (upolować męża) i seksualny (upolować faceta), a w odniesieniu do kobiety tylko aspekt seksualny (upolować laskę).

¹⁹²    Choć, jak pisaliśmy, są symbole antytetyczne, np. vagina dentata, odwracające zwyczajowe role łowca - zdobycz. Męska przemoc zdaje się być odpowiedzią na siłę tkwiącą w seksapilu kobiety -sama seksualność to fizyczna silą, a chuć to reakcja na nią - pociągać kogoś, czuć pociąg. Wygląd kobiety (którym biernie epatuje, jak np. zapachem) może powalać na kolana, zabijać, oszałamiać itp. Seksualne zwycięstwo jest również zwycięstwem nad tą siłą, podporządkowaniem jej sobie; intensywność odczuwania tej siły przez mężczyzn była główną przyczyną przypisywania genealogii zła i grzechu czynnikowi kobiecemu. Jeśli tak, to seksualne zdobycie kobiety może być pokonaniem tej siły.

^J Podobnie większość określeń dotyczących masturbacji (samogwałtu) oddają wyrażenia nacechowane przemocą: walić konia, trzepać kapucyna, męczyć truskawę, tarmosić krasnala itd. (ang. best someone’s meat).

¹⁹⁴ Model ten wcale nie jest powszechny przy porównaniu z leksykonem innych kultur, np. taoizmu: głębokość pochwy ma tam kilka określeń: struna lutni, zęby kasztana wodnego, mały strumyk, czarna perlą, dno doliny. Podobnie zróżnicowane są opisy ruchów frykcyjnych: przecinanie ostrygi, odgarnianie kamieni, tłuczek w moździerzu, lot ptaka pod wiatr. Narządy męskie to: czerwony ptak,

i

8. DOMINACYJNE ROLE SPOŁECZNE

409