skanowanie0005

10 PRZEDMOWA

ksistowskich badaniach literackich. W zasadzie autor uznaje duże ich możliwości, jeśli idzie o „ujawnianie utajonych społecznych i ideologicznych implikacji dzieła literackiego” (Główne prądy krytyki XX wieku, s. 561). Poza twórczością Lukacsa jednak jest to teren obserwowany przezeń mniej starannie, zwłaszcza gdy chodzi o kraje socjalistyczne. Stąd niesłusznie generalizujące a niechętne opinie, wywiedzione bądź to z wczesnych prac wulgamosocjologicznych (na których tle nawet Sakulin spotyka się z uznaniem autora), bądź też z dogmatycznie traktowanej teorii realizmu socjalistycznego; oddziałała ona także na pewne uprzedzenia Welleka wobec teorii realizmu XIX wieku.⁴ Późniejszy rozwój literaturoznawstwa marksistowskiego (poza impresyjną wzmianką w nie przedrukowanym tu szkicu A Map of Contemporary Criticism in Europę) ńie znalazł już odbicia w wypowiedziach Welleka. Trzeba też pamiętać, że większość tych szkiców powstała jeszcze w atmosferze zimnowojennej, co pozostawiło ślady w niektórych dygresyjnych przykładach czy wzmiankach, nieistotnych zresztą z naukowego punktu widzenia. Czytelnik niniejszej książki potrafi potraktować je z należytym dystansem; jednocześnie przyjmie zapewne z wdzięcznością to, co w pracach Welleka naprawdę nieocenione: bogatą informację o zachodnim literaturoznawstwie ostatnich dwu stuleci i znakomitą lekcję jasnego, konsekwentnego i rzeczowego myślenia o literaturze.

Henryk Markiewicz

* por. uwagi krytyczne W. W. Katajewa, Tieoreticzeskije priedubieżdie-nija awtora w Russkaja litieratura w ocenkie soyyriemiennoj zarubieżnoj kritiki, Moskwa 1973, s. 23—38.

JŁoaa^ IrJsU/yĄ Ty ^V

TEORIA, KRYTYKA I HISTORIA LITERATURY

W Teorii literatury¹ starałem się zachować rozróżnienie między niektórymi głównymi dyscyplinami badań literackich [literary stu-dy]. „Pierwsza rzecz — pisałem — to rozróżnienie literatury jako układu jednoczesnego i jako szeregu dzieł ułożonych w porządku chronologicznym, a zarazem będących integralnymi częściami procesu historycznego. Istnieje dalej różnica między badaniem podstawowych pojęć i kryteriów literatury a badaniem konkretnych dzieł, czy to ujmowanych osobno, czy to w porządku chronologicznym.” „Teoria literatury” [literary theory] jest nauką o podstawowych pojęciach, kategoriach, kryteriach- itp. literatury, podczas gdy nauka o konkretnych dziełach jest albo „krytyką literacką” [literary cri-ticism] (w zasadzie traktującą je statycznie), albo „historią literatury” [literary history]. Oczywiście, często posługujemy się nazwą „krytyka literacka” włączając w nią również teorię literatury.² Argumentowałem za koniecznością współdziałania tych trzech dyscyplin. Przenikają się one wzajemnie do tego stopnia, iż trudno sobie wyobrazić teorię literatury w oderwaniu od krytyki i historii literatury czy krytykę nie podbudowaną teorią i historią, czy wreszcie historię literatury bez jej teorii i krytyki. Toteż sądziłem trochę naiwnie, że „te rozróżnienia są zupełnie jasne i dość powszechnie przyjęte” (s. 30—31).

Od czasu kiedy napisałem te słowa, dokonano wielu prób zatarcia owych rozróżnień, usiłowano też sformułować mniej lub więcej ca-

1

   Rene Wellek i Austin Warren, Theory of Literaturę, New York 1949 [wyd. poi. Teoria literatury, Warszawa 1970].

2

   W tym szerszym znaczeniu użyłem tego terminu w swojej History of Modern Criticism, New Haven 1955.