S7304701

58 SPOŁECZNE POZNANIE

W swoisty dla siebie sposób każdy człowiek zadaje sobie niemal nieustannie podobne pytania i proces ten trwa do końca żyda. Celem tego rozdziału jest przedyskutowanie, jak tworzy się obraz siebie oraz jakie są tego konsekwencje dla nas samych i naszego otoczenia.

Psychologowie społeczni zaczęli poszukiwać wyjaśnień społecznych zachowań w koostruktach odnoszących się do Ja stosunkowo niedawno. Dzisiaj jednak podejśrie to ma status jednej z najbardziej dynamicznie rozwijających się orientacji (m. in. Green-wakł, 1982; Jarymowicz, 1984; 1988; Markus, 1977; Markus i in., 1987; Snyder i in., 1985; Wojdszke. 1986). W istocie rozumienie wszelkich innych zjawisk społecznych „zaczyna się” od sposobu spostrzegania siebie.

Rozdział rozpoczynam od omówienia, jak psychologia społeczna podchodzi do pytania „Kim jestem”. Pytam o to, jakie są źródła wiedzy o sobie, jak skrajnie odmienny jest obraz siebie w różnych kulturach, jaka jest organizacja wiedzy i sposobów myślenia o własnej osobie oraz jej konsekwencje dla zachowania jednostki w świecie społecznym. Wyjaśnienia dotyczące obrazu siebie kontynuuję, analizując pojęde samooceny i jednocześnie „krytykując’' mit o „wyższości wysokiej” samooceny.

Następnie opisuję różne sposoby wyrażania „miłości” wobec siebie poprzez stosowanie różnorodnych zniekształceń w autopercepcji, pozwalających utrzymać pozytywne mniemanie o sobie. Opis tendencji do zniekształcania obrazu siebie w kierunku pozytywnym równoważę następnie dowodami na istnienie potrzeby posiadania przez człowieka adekwatnej wiedzy o sobie i wskazuję, jak i kiedy jest ona możliwa do osiągnięcia oraz jakie są tego konsekwencje.

Kolejna sekcja w tym rozdziale zawiera opis podstawowych teorii wyjaśniających wagę poczucia sprawowania kontroli nad zdarzeniami jako istotnego mechanizmu interakcji jednostki z innymi Rozdział kończę analizą celów i sposobów autoprezentacji zmierzającej do wywierania na innych pozytywnego wrażenia, nawet gdy trzeba w tym celu posłużyć się strategiami manipulacyjnymi.

2.2 Kim jestem?

2.2.1 Źródła wiedzy o sobie i natura poczucia Ja

Już od pierwszych miesięcy życia otrzymujemy informacje o tym, kim jesteśmy i co jesteśmy warci. Dziecko, na którego pierwszy sygnał płaczu przybiega matka, ofiarowując uśmiech i nieograniczony czas, któremu mówi wciąż, jaki z niego „śliczny bobasek” i którego przedszkolne gryzmoły wywołują nieodmiennie zachwyt (niezależnie od tego, co ten „produkt” jest naprawdę wart), ukształtuje inny obraz siebie niż dziecko matki alkoholiczki, które często leżało głodne w mokrych pieluchach, które „przeszkadzało” swoim płaczem w libacjach, do którego „goście" matki zwracali się „ty, bękarcie”, rówieśnicy naśmiewali się, wdając, że jest „cuchnący”, a później także nauczyciele dawali znać werbalnie, a jeszcze wyraźniej niewerbalnie, że nie mają już cierpliwości dla „takiej beznadziejnej tępoty” i że nim gardzą. Takie źródło informacji o sobie, czyli obserwowany przez jednostkę sposób reagowania na nas innych ludzi, na podstawie którego wnioskujemy, co oni o nas myślą, określane jest mianem odbicia oceny (Jones i in 1967).

Proces odbicia oceny oznacza obserwowany przez jednostkę sposób odbierania jej przez innych ludzi, na podstawie którego wnioskuje ona o tym, kim jest

Obraz samego siebie kształtuje się nie tylko na podstawie tego, jak inni nas traktują, lecz także poprzez porównanie siebie z innymi podobnymi do nas osobami: rówieśnikami tej samej pici, tej samej rasy czy klasy społecznej. Porównania dotyczą wyglądu fizycznego, zdolności, wierzeń i przekonań, zawodowych osiągnięć, popularności w grupie i tym podobnych cech. Podobieństwo determinowane jest przez przynależność do tej samej grupy, zwanej grupą odniesienia (Festinger, 1954).

Porównywanie społeczne jest procesem, który pozwala na poznanie siebie poprzez skonfrontowanie własnych zachowań i cech z zachowaniami i cechami innych ludzi należących do tej samej grupy/grup, zwanej grupą/grupami odniesienia.

I tak rolnik porównuje siebie z innymi rolnikami, a nie z naukowcami, aktor z aktorami, a kobieta z innymi kobietami z jej środowiska, czyli z tej samej grupy zawodowej i klasy społecznej (lekarka z lekarką, a nie z salową). Ten proces porównań rozpoczyna się we wczesnym dzieciństwie, gdy dziecko odnotowuje, jakie zabawki mają w piaskownicy inne dzieci, trwa w okresie żyda dorosłego - gdy porównujemy najpierw własne osiągnięcia zawodowe z osiągnięciami kolegów, a potem osiągnięcia naszych dzieci z dziećmi naszych przyjaciół - aż do momentu, w którym zamawiamy sobie grobowiec hib pomnik.

Rycina 2.1

Dzieci uważnie przyjdą* dają sic innym driadom, by domidmC My. w czym są od nich lepsze, a w czym gorsze. Tego rodzaju społeczne porównania stają się istotnym źródłem obrazu samego siebie.