Skanowanie 10 04 27 41 (38)

sie nic zależy wsoosól) istotny od-powiązań z innymL. ^ztrczaniTTOdwołująć się do prostego przykładu, coś, co w języluT"polskim nazywamy „stołem’', jest pojmowane jako rzecz, ponieważ ma pewne określone wymiary, określony kształt, fakturę etc., a także ponieważ jest z natury bytem statycznym (można stół przesunąć, ale io już relacja „przesuwania”, której stół jest przedmiotem) oraz zdolnym do istnienia bez konieczności wchodzenia w relacje z innymi rzeczami.

Najbardziej typowymi rzeczami są naturalnie ciała fizyczne, ale nietrudno zauważyć, że wymogi to spełniają zarówno takie przedmioty, którym na płaszczyźnie języka odpowiadają rzeczowniki konkretne (w polskie!) gramatykach'"nazywane także zmysłowymi), np. stół, jak i Le, którym odpowiadają rzeczowniki abstrakcyjne (nazywane też umysłowymi), np, awantura. Podobnie j ak przed m i oty fi zy czne, przed mioty abstrakcyjne istnieją w przestrzeni, która jest istotnym elementem struktur pojęciowych tworzonych przez ludzki umysł. Jak zobaczymy później, taka abstrakcyjna przestrzeń umysłowa (ang. mentol spocę) ma cechy analogiczne do cech przestrzeni trójwymiarowej. „Awantura” istnieje w niej w sposób analogiczny do istnienia „stołu”; ma własną strukturę wewnętrzną (np. początek i koniec) i zdolność statycznego trwania (można oczywiście awanturę sprowokować lub załagodzić, ale U) już relacje „prowokowania” i „łagodzenia”, a sama awantura jest tylko ich przedmiotem). Jest także pojęciem autonomicznym: dla jego przywołania nie jest konieczne przywołanie żadnej relacji (np. prowokowania awantury przez kogoś, kto byłby podmiotem tej relacji).

Warto przy tej okazji zauważyć, że w przestrzeni umysłowej ma swoje określone miejsce także „stół” jako pojęcie określonego typu przedmiotu fizycznego: jego fizyczność jest. na tym poziomie jedną z cech charakteryzujących ten typ rzeczy. Zdolność umysłu do lokowania rzeczy w obszarach przestrzeni' umysłowych odpowiadających ich typom jest podstawą procesu odniesienia (referencji). Zagadnieniu ternu nie możemy w tym miejscu poświęcić zbyt, wiele uwagi; należy jednak wspomnieć, że wyróżnienie takich abstrakcyjnych przestrzeni, jak przestrzeń typu (ang. type spu.ee). przestrzeń jakości (ang. qua.ii.ty spa.ee) czy przestrzeń dyskursu (ang. cliscourse spa.ee) pozwala na wyjaśnienie wielu zjawisk językowych — np. użycia rodzaj ni ków i szeregu innych rodzajów deiksy.

W odróżnieniu od rzeczy, najbardziej typowe relacje diarakteryzują się tym, że zachodzą w czasie, a więc jnaia charakter dyiiamicznwjch przejawem jest zmiana stanu przedmiotów _t w tym sensie pojęcie relacji jest pojęciem nieautonomicznym: jej zaistnienie wymaga uprzedniego zaistnienia rzeczy, między którymi mogłaby zachodzić. Najbardziej typowe relacje to oczywiście pro-jjosyJizvczne. których podstawa jest. zjawisko rudnTjttd-nak, jak zobaczymy w dalszym ciągu niniejszych rozważań, ruch może być pojmowany jako zmiana konfiguracji abstrakcyjnych przedmiotów wchodzących ze sobą w określone relacje w przestrzeni umysłowej. Wobec tego — na poziomie pojęć — relacjami są nie tylko procesy wyrażające się w języku jako tzw. czasowniki określające ,.czynności zauważane zmysłami” (przechodnie lub nie-przechodnie), np. biegać lub czytać. ale i te, którym odpowiadają czasowniki określające „czynności psychiczne i duchowe”, np. wnioskować lub przemyśleć¹. We wszystkich tych przykładach wyobrażeniu wymienionych procesów odpowiada sekwencja różniących się od siebie ja-

^: Oba terminy dotyczące semantycznej klasyfikacji czasowników podaje z P. Bąk (1977). Autor określa swoją książkę mianem „zakresu popularnego"; warto zauważyć, ze właśnie w tego typu pracach autorzy najczęściej odwołują się do zdrowego rozsądku i doświadczenia „zwykłego” czytelnika. Dla kognitywistów jest to jedyne możliwo podejście do języka.    _%.