14790 P3270042

X GENEZA „PLACÓWKI"

II. GENEZA „PLACÓWKI”

Praca nad „Placówką”. V Anielka bezpośrednio poprzedziła Placówkę)^{1 2}. Kiedy w 1880 roku drukował ją «Kurier W Warszawski², Pfus pomyślał o drugiej powieści na tematy 11    wiejskie. Parę szczegółów na ten temat przypomni sam

autor po dziesięciu latach w Słówku o krytyce pozytywnej:

„Placówkę” zacząłem około r. 1880 pt. „Nasza placówka”. Kiedym początek jej przeczytał koledze Dfionizemu] Hfenkie-lowij, ten poradził mi tytuł „Placówka” i powiedział, że początek jest zły. Ta uwaga zachęciła mnie do jeszcze pilniejszych badań nad teorią kompozycji i do nowych studiów nad chłopami, skutkiem czego powieść napisałem dopiero w kilka lat później, z numeru na numer².

„Badania nad teorią kompozycji” miały w ambitnie zakrojonym planie doprowadzić do wielkiego dzieła teore-tycznoliterackiego. „Po kilku latach spostrzeżeń i rozmyślań — pisał Prus w 1890 roku — kwestia zaczęła mi się rozjaśniać, a już w sierpniu r. 1886 porobiłem pierwsze notatki”⁵. Rozrastały się one niepomiernie przez następne dwadzieścia lat, wielkie dzieło nigdy jednak nie zostało napisane².

Krystalizujące się poglądy na tematy literackie w początkach lat osiemdziesiątych zostawiły wyraźny ślad w ówczesnych pracach krytycznych Prusa: w recenzji Ogniem i mieczem Sienkiewicza (1884), studium o Farysie Mickiewicza (1885), w artykułach o „estetyce nierozsądku”

i dramacie współczesnym (1886), a także w kronikach poświeconych sprawom sztuki. Trzeba zaznaczyć* że jest to jedyny okres intesywnej działalności krytycznej Prusa, wskazujący na żywe wtedy zainteresowanie problematyką sztuki pisarskiej i artystycznej.

„Nowe studia nad chłopami" oznaczać mogą pogłębienie obserwacji wsi oraz ponawianie inicjatyw pisarskich związanych z ową tematyką. W rezultacie powstało wiele interesujących utworów: Antek (1880), Michalko (1880), Grzechy dzieciństwa (1883), Pan Dutkowski i jego folwark (1884), Stara bajka (1884) i Na wakacjach (1884) — utworów potwierdzających doskonałą znajomość ówczesnych stosunków wiejskich.

JPrusowi, jak i większości pozytywistów wisśJayła. istotnie dobrze__znana - Wychowywał się przeważnie w środowisku małomiasteczkowym, ale trzeba pamiętać, że wtedy ludność miejska w dużym procencie zajmowała się pracą na roli. W dzieciństwie Prus przebywał od czasu do czasu na wsi jako syn ekonoma i współwłaściciel Maszowa. Podczas powstania błąkał się przeważnie po wioskach, a później będąc korepetytorem w Targowisku i Zajączków ee miał niejedną okazję poznać bliżej życie rolników.

Po zainstalowaniu się na stałe w Warszawie wypady na wieś były rzadsze, przeważnie wakacyjne, lecz problematyka wiejska nie przestała Prusa interesować. W kronikach pojawiała się bardzo często, szczególnie w «Niwie* i «Ateneum», obejmując całokształt spraw związanych z tym środowiskiem. Pisał więc o upadku ziemiaństwa, potrzebie unowocześnienia gospodarki wiejskiej, o niechęci dworu do wsi, serwitutach, gminach, sądach gminnych, przestępczości na wsi, niskiej kulturze chłopów, wreszcie o kolonizacji niemieckiej.

Pisanie Placówki rozpoczął prawdopodobnie Prus w 1834 roku. Wtedy właśnie najmocniej odczul potrzebę twocaśenSi

1

* B. Prus, Słówko o krytyce pozytywnej (w:] Pisma, pod red. Z. Szweykowskiego, t. XXIX: Studia literackie, artystyczne i polemiki, Warszawa 1950, s. 199—200.

2

Ibidem, s, 197.

⁶ Zawartość notatek, nie ogłoszonych dotychczas w całości, zreferował dokładnie S. Melkowski, Poglądy estetyczne i działalność krytycznoliteracka Bolesława Prusa, Warszawa 1963. s. 84—146.