16061 img095 (17)

program badań. Całokształt czynności związanych z wypracowaniem programu określamy mianem planowania badań. Odgrywa ono istotn rolę we wszelkich badaniach naukowych. Bez należytego zaplanowani badań i opracowania ich dokładnego programu nawet bardzo bogate materiały empiryczne nie mają wartości naukowej. Jak zaznacza Z. Zaborowski, „efektywne badania naukowe odznaczają się tym, że poszczególne okresy są ściśle skoordynowane, że badacz nie przechodzi zbyt szybko z jednego do następnego. Młodzi i niedoświadczeni badacze odznaczają się pewną niecierpliwością i zbyt szybko przechodzą z faz wstępnych do badań właściwych. Nie oswoiwszy się dokładnie z zagadnieniem i problemem pospiesznie opracowują plan badań, przystępując do badań właściwych.”¹

Dysponując szczegółowym programem badań przystępujemy do ich realizowania. Po zebraniu materiałów empirycznych dokonujemy ich uporządkowania, opracowania i analizy. Zachowanie się badane za pomocą metody obserwacji może być przedmiotem analizy jakościowej lub ilościowej. Sposób jej przeprowadzenia zależy od celu badań określonego w ich programie.

Po uporządkowaniu i zanalizowaniu całokształtu materiałów rzeczowych uzyskanych przy wykorzystaniu przeprowadzonych obserwacji oraz zebranych za pomocą innych metod formułujemy wnioski wynikające z badań. Mogą one dotyczyć rodzajów zaobserwowanych ruchów lub czynności, stanowiąc źródło ich klasyfikacji. Wnioski wynikające z obserwacji mogą mówić o częstości występowania pewnych faktów. Na podstawie obserwacji można również określać zależność zachowania się od działania danych podniet, sytuacji lub warunków środowiskowych. Obserwacje mogą ponadto dostarczać materiałów do ustalenia wniosków dotyczących mechanizmów psychicznych kierujących zachowaniem się.

Wnioski oparte na zebranych materiałach obserwacyjnych można porównywać z wnioskami uzyskanymi w innych, podobnych badaniach. Porównanie takie może być wykorzystane dla określenia wpływu pewnych czynników na zachowanie się. Jeśli na przykład zestawimy wyniki przeprowadzonych u nas badań agresywnego zachowania się chłopców w wieku szkolnym z wynikami podobnych badań w szkołach amerykańskich, to różnice w formach manifestowania się, częstości i intensywności agresji można tłumaczyć m.in. odmiennymi społecznymi warunkami życia naszych dzieci i dzieci amerykańskich. Stwierdzając na podstawie obserwacji zachowania się dzieci w przedszkolach wielkomiejskich dominowanie u nich pewnego rodzaju zabaw oraz porównując uzyskane wnioski / wnioskami wynikającymi z badań nad zabawami dzieci w przedszkolach wiejskich, określamy zależność zabaw dzieci od niektórych warunków środowiskowych.

Opierając się na wnioskach ogólnych wynikających z badań, formułujemy wniośki wdrożeniowe. Pozwalają one na wykorzystanie i zastosowanie w praktyce uzyskanych wyników. Badania z zastosowaniem obserwacji mogą być bardzo przydatne w pracy wychowawczej i postępowaniu psychokorekcyjnym ułatwiając wypracowanie właściwych metod i środków oddziaływania.

4. Sformułowanie problemu i hipotez

Przed przystąpieniem do badań należy sformułować ich problem. Wyznacza on kierunek i przebieg dalszych badań oraz określa rodzaj zbieranych materiałów empirycznych. Jak zaznacza R. Hyman, w badaniach naukowych „[...] obserwacji dokonuje się w oparciu o koncepcję przewodnią; dane zbiera się w taki sposób, by odnosiły się do problemu do pewnego stopnia przynajmniej sprecyzowanego. Powodzenie badacza zależy od tego, czy zdoła on skupić się jedynie na tych aspektach przedmiotu, które odnoszą się do postawionego uprzednio zagadnienia. Koncepcja wiodąca pomaga badaczowi wybrać spośród miriady możliwości te szczególne aspekty obserwowanych zjawisk, które dostarczają przydatnych informacji”.²

Zarówno znalezienie, jak też poprawne sformułowanie problemu badań, nasuwa nieraz poważne trudności. Napotykają je zwłaszcza osoby nie mające należytego doświadczenia w programowaniu badań naukowych. W związku z tym rozważmy, jakie czynniki sprzyjają dostrzeganiu i poprawnemu formułowaniu problemu badań.

Jednym z tych czynników jest praktyczny kontakt z dziedziną rzeczywistości, która ma być przedmiotem badań. Problemy związane z prawidłowościami kierującymi zachowaniem się dzieci łatwiej dostrzeże nauczyciel mający z nimi stale kontakty wychowawcze niż badacz nie stykający się bezpośrednio z nimi. Problemy zaburzeń w zachowaniu się młodzieży chorej lub niedostosowanej społecznie może trafniej ująć wychowawca lub psycholog zatrudniony w zakładzie specjalnym aniżeli badacz nie posiadający tej znajomości praktycznej. Z tych względów pożądane jest, aby osoby pragnące rozpocząć badania naukowe w danej

189

1

Z. Zaborowski: Wstęp do metodologii badań pedagogicznych, jw., s. 136.

2

R. Hyman: Badania naukowe >v psychologii, jw., s. 66.